Ndryshe nga FMN që ka ulur pritshmëritë për rritjen e vendit në 2018-2019, Banka e Shqipërisë është më optimiste. Gjatë prezantimit të deklaratës së politikës monetare të tremujorit të tretë, të publikuar ditën e sotme, ekspertët e Bankës së Shqipërisë u shprehën se potenciali i rritjes ekonomike, një tregues që banka e rishikon çdo dy vjet është rishikuar për lart, nga 3.2% në 3.5%.

Si arsye kryesore, ekspertët e bankës renditën faktin se ka pasur rritje të kapitalit më shumë sesa pritste Banka e Shqipërisë. Ata përmendën dhe efektin kaskadë të investimeve madhore. Në këto kushte ekonomia duhet të rritet më shpejt për të kapur potencialin si efekt i akumulimit te stokut te kapitalit. Për herë të parë pas disa kohësh, thanë ekspertët e BSH-së kemi rritje të kërkesës për kredi nga korporatat.

Lidhur me financimin e projekteve madhore PPP, ekspertët e BSH-së shtuan se bizneset mund të kërkojnë financim, por do të jetë në dorën e bankës të bëjë vlerësimin e riskut qe mbart projekti.

 Raporti, rritja në tremujorin e dytë u rishikua me rritje

Raporti i politikës monetare thekson se Aktiviteti ekonomik në vend është përmirësuar, i ndikuar nga një ambient i jashtëm i favorshëm, nga përmirësimi i besimit të agjentëve ekonomikë, nga rritja e punësimit si dhe nga kushte më të mira financimi në vend. Nga ana tjetër, presionet inflacioniste janë të zbehta dhe inflacioni shënoi rënie.

Rritja ekonomike e tremujorit të dytë rezultoi më e lartë se pritjet e Bankës së Shqipërisë, ndërsa inflacioni i tremujorit të tretë rezultoi më i ulët. Ngadalësimi i inflacionit ka ardhur si pasojë e goditjeve të ofertës, efekti i të cilave pritet të jetë i kufizuar.

 Inflacioni mesatar i tremujorit të tretë zbriti në nivelin e 1.7%, kundrejt nivelit 2.0% në tremujorin paraardhës. Ngadalësimi i tij pasqyron rënien e inflacionit të ushqimeve, si pasojë e rritjes së ofertës vendase, mbiçmimin e kursit të këmbimit dhe ngadalësimin e inflacionit në tregjet e huaja.

Banka e Shqipërisë parashikon se inflacioni mesatar vjetor i vitit 2017 do të jetë rreth nivelit 2.0%.

Statistikat e INSTAT tregojnë se PBB u rrit me 4.1% në nivel vjetor, në tremujorin e dytë. Aktiviteti ekonomik është ushqyer nga rritja e konsumit dhe e investimeve. Ai është ndihmuar edhe nga rritja e shpenzimeve buxhetore dhe nga zgjerimi i turizmit. Të dhënat e disponuara tregojnë për vazhdimësinë e këtyre tendencave edhe në tremujorin e tretë të vitit 2017.

Kushtet e financimit mbeten të favorshme dhe standardet e kreditimit po vijnë drejt lehtësimit. Kjo ecuri është reflektim i politikës monetare lehtësuese së Bankës së Shqipërisë. Niveli minimal i normës bazë të interesit, furnizimi i tregut me likuiditetin e nevojshëm , si dhe komunikimi i kursit të ardhshëm të politikës monetare, kanë ulur normat e interesit dhe primet e rrezikut në tregjet financiare. Një aspekt pozitiv i tremujorit të tretë ishte rritja e kërkesës për kredi, veçanërisht në segmentin e korporatave.

Në horizontin afatmesëm, Banka e Shqipërisë pret një rritje të qëndrueshme të ekonomisë dhe kthimin e inflacionit në objektiv, brenda 6 muajve të parë të vitit 2019. Në raport me raundin e kaluar, Banka e Shqipërisë ka riparë lehtësisht për lart parashikimin e rritjes ekonomike gjatë horizontit trevjeçar të parashikimit, ndërkohë që parashikimi i kthimit të ekonomisë në ekuilibër dhe i kthimit të inflacionit në objektiv janë shtyrë përpara në kohë.

Projeksioni i një rritje më të lartë ekonomike është ndikuar nga rishikimi për lart i vlerësimit për ritmin potencial të rritjes. Sa i takon inflacionit, shtyrja në kohë e përmbushjes së objektivit pasqyron nevojën për absorbimin e plotë të goditjeve të ofertës dhe shuarjen e efekteve frenuese që vijnë nga ecuria mbiçmuese e kursit të këmbimit.

Projeksionet e mësipërme faktorizojnë forcimin e kahut stimulues të politikës monetare gjatë gjithë horizontit afatmesëm. Ato mbetën, gjithashtu, të kushtëzuara nga materializimi i pritjeve për një ambient të jashtëm më të favorshëm dhe për një rikuperim më të shpejtë të aktivitetit kreditues në vend.

Qëndrimi aktual i politikës monetare mbetet i përshtatshëm. Këshillimi Mbikëqyrës vendosi të mbajë të pandryshuar normën bazë të interesit , në nivelin e 1.25%; dhe normën e interesit për depozitën/kredinë njëditore në nivelin e 0.25%/2.25%. Intensiteti i stimulit monetar nuk do të zbutet para tremujorit të katërt të 2018.

 Balanca e rreziqeve rreth parashikimeve afatmesme mbetet e zhvendosur në kahun e poshtëm. Ajo lidhet me pasiguritë në ambientin e jashtëm, zhvillimet e ardhshme në kursit e këmbimit, dhe me rritjen e kreditimit. Në rast të materializmit të goditjeve të mëtejshme apo të ndikimit të mundshëm negativ mbi pritjet e inflacionit, përmbushja e objektivit të inflacionit mund të kërkonte lehtësim të mëtejshëm të politikës monetare./Monitor

Në total, KLSH evidenton se efektet negative në Buxhetin e Shtetit për vitin 2016 llogariten në vlerën 109,546 milionë (109.5 miliardë) lekë ose 820 milionë euro. Në krahasim me vitin 2015, kjo shifër është rreth 53.3 miliardë lekë, ose 400 milionë euro më e lartë. Nga auditimet në zbatim të Buxhetit 2016, KLSH ka konstatuar shkelje të ligjshmërisë financiare konsideruar si dëme ekonomike për buxhetin e shtetit në vlerën 19.9 miliardë lekë ose 149 milionë euro. Në krahasim me vitin 2015, kjo shifër është rreth 5 miliardë lekë, ose 37.5 milionë euro, më e lartë

Monitor

Më datë 31 tetor, Kontrolli i Lartë i Shtetit prezantoi në Komisionin e Ekonomisë së Kuvendit dhe përpara qytetarëve Raportin e tij për zbatimin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2016. Është viti i shtatë radhazi që ky institucion synon të përçojë tek ligjvënësit dhe tek opinioni publik problemet reale të ecurisë së programeve qeveritare gjatë një viti financiar. Edhe pse vëmendja e opinionit publik është përqendruar sot në tensionet politike të vendit, këmbanat që u bie fort KLSH për ecurinë e parave të të gjithëve janë me rëndësi për t’u dëgjuar dhe për t’u kuptuar.

Hendeku në programimin buxhetor afatmesëm

Sipas KLSH, programimi i të ardhurave dhe parashikimi i treguesve ekonomikë mbeten pika më e dobët e Qeverisë në menaxhimin e financave publike, duke ndikuar edhe në rishikimin e nivelit të shpenzimeve. Duke iu përshtatur ndryshimeve të nevojshme buxhetore, kuadri makroekonomik dhe ai fiskal e humbasin rolin e të qenët mjete strategjike dhe pika reference për Programimin Buxhetor Afatmesëm dhe vjetor.

Raporti i KLSH-së evidenton në mënyrë të detajuar se Programi Buxhetor Afatmesëm plotësohet në mënyrë formale, duke venë në dyshim standardet dhe saktësinë e programimit të produkteve. Me këtë mënyrë të vepruari, Programimi Buxhetor Afatmesëm nuk mund të realizojë qëllimin e tij, inkurajimin e efektivitetit, eficiencës dhe ekonomicitetit në kryerjen e shpenzimeve publike, lidhjen e drejtpërdrejtë ndërmjet prioriteteve strategjiko-politike të qeverisë me shpërndarjen e burimeve publike dhe në kryerjen e shpenzimeve publike, si dhe promovimin e disiplinës fiskale.

Programi buxhetor vijoi të preket nga ndryshimet e buxhetit me Akte Normative, praktikë që gjatë viteve të fundit është konsoliduar, duke cenuar kredibilitetin e Buxhetit të Shtetit. Rishikimi i treguesve të parashikuar me Ligjin nr.147/2015 “Për buxhetin e vitit 2016”, me dy akte normative, është fakt që tregon se zërat e shpenzimeve dhe të të ardhurave janë programuar mbi baza jorealiste, për të mos thënë tejet optimiste për të ardhurat, e shoqëruar kjo me një proces jo të kujdesshëm dhe të pamonitoruar siç duhet nga strukturat respektive në qendër dhe në bazë. Akti i fundit normativ lidhur me buxhetin është propozuar nga qeveria në ditët e fundit të muajit dhjetor 2016 (miratuar nga Kuvendi në janar 2017).

KLSH konstaton se, ndryshe nga sa Qeveria është angazhuar në Strategjinë për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020, parashikimet tejet optimiste mbi të ardhurat dhe PBB-në kanë vazhduar të ndikojnë ndjeshëm proceset e buxhetimit dhe planifikimit gjatë vitit 2016. Institucioni vlerëson se përmbushja e synimeve të Strategjisë kërkon angazhim gjithëpërfshirës dhe nuk është përgjegjësi vetëm e ministrit dhe e Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, të cilët koordinojnë këtë proces, por edhe e Ministrave dhe ministrive të tjera të linjës dhe e institucioneve të pavarura.

Për të plotësuar hendekun në programimin buxhetor, KLSH ka rekomanduar krijimin e menjëhershëm të Këshillit Fiskal , si një autoritet i cili duhet të mbikëqyrë përputhshmërinë me rregullat fiskale, monitorojë konsolidimin fiskal, përfshirë saktësinë e parashikimeve makroekonomike, cilësinë e planifikimit buxhetor afatmesëm, si dhe të japë rekomandime që lidhen me qëndrueshmërinë fiskale dhe makroekonomike.

Përzgjedhja e këtij Këshilli duhet t’i largohet praktikave formale të konstatuara gjatë formimit të bordeve të ngjashme, ndërkohë që KLSH kërkon që kriteret e përzgjedhjes së personave duhet të jenë të larta, referuar kapacitetit profesional dhe integritetit personal, ku kusht me rëndësi është përvoja e konsoliduar në menaxhimin e financave publike. Institucioni rekomandon që Ministria e Financave dhe Ekonomisë, së bashku me dokumentet e buxhetimit afatmesëm, të publikojë edhe analiza sasiore dhe faktoriale, për ndikimet që kanë shkaktuar ndryshimet mes parashikimeve. Një Program Buxhetor Afatmesëm i hartuar saktë nga institucionet buxhetore do të sjellë jo vetëm konsolidimin e procesit buxhetor afatmesëm, por gjithashtu do të disiplinojë edhe parashikimin e detyrimeve kontraktuale me efekt financiar përtej vitit buxhetor. Në terma vjetorë, duhen publikuar shpjegimet dhe shkaqet e ndryshimeve në planifikim, me qëllim rritjen e cilësisë së parashikimit dhe shmangien e gabimeve. Kjo do të sjellë hartimin e buxheteve kredibël.

Gremina e borxhit tatimor

Strategjia për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020 cilëson se do të vazhdojnë përpjekjet për të forcuar menaxhimin e të ardhurave, duke rishikuar politikën e taksave dhe duke reformuar administratat tatimore dhe doganore, për të rritur eficiencën e tyre në mbledhjen e të ardhurave dhe për të zvogëluar hendekun tatimor. Në të, qeveria është angazhuar që të përmirësojë menaxhimin e borxhit tatimor dhe doganor.

Në lidhje me këtë angazhim, KLSH ka konstatuar se të ardhurat e munguara në buxhetin e shtetit si rezultat i rritjes së detyrimeve që subjektet kanë për t’i paguar administratës tatimore dhe doganore është një nga faktor i rëndësishëm që ka ndikuar në performancën fiskale të vitit raportues.

Përveç rritjes së Borxhit Tatimor dhe Doganor në vlerë nominale me 41.1% në krahasim me 2015, rezulton se pesha e këtij borxhi si përqindje ndaj PBB-së, nga 8.5% e PBB-së në fund të 2015 ka arritur në 11.7% e PBB-së në fund të 2016. KLSH shprehet, me shqetësim, se stoku i borxhit tatimor është i përqendruar, ku 1.4% e numrit total të subjekteve zënë 77% të stokut të borxhit. Në fund të vitit 2016, detyrimet tatimore të subjekteve buxhetore dhe enteve publike zënë 17% të totalit të stokut të borxhit.

Nga auditimi i Borxhit Tatimor dhe analiza e të dhënave rezultoi se kemi një rritje me shifra alarmante të këtij borxhi për vitin 2016 (përfshi këtu dhe borxhin e raportuar nga DPT në lidhje me sigurimet shoqërore në vlerë 14.1 miliardë lekë), i cili në fund të vitit arriti në masën 147 miliardë lekë. Sipas Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, gjatë vitit 2016 vlera e borxhit është rritur për shumën 46.7 miliardë lekë ose 46.5% të gjendjes së borxhit në fillim të vitit 2016. Ndërkohë që numri i subjekteve debitorë në fund të vitit 2016 është 146,650, me një rritje prej 63,366 subjektesh në krahasim me një vit më parë.

Në ndarjen e stokut të borxhit sipas madhësisë, në fund të vitit 2016 subjektet me borxh më të madh se 5 milionë lekë (2,067 subjekte ose 1.4% e numrit total të subjekteve) zënë 77% të stokut të borxhit ose 113.8 miliardë lekë në total. Në fund të vitit 2016, detyrimet e subjekteve buxhetore dhe enteve publike zënë 17% të totalit të stokut të borxhit. Borxhi Doganor dhe borxhi i akcizës gjatë vitit 2016 rezulton me një ulje të lehtë të numrit të rasteve (94 raste më pak), por me një rritje të vlerës së borxhit të përgjithshëm me 3,3 miliardë lekë ose 15.5%.

Rritja e detyrimeve ndaj tatimeve dhe doganave (borxhi tatimor dhe doganor) si dhe skemës së sigurimeve shoqërore për vitin 2016 është në vlerë 52.2 miliardë lekë ose 383 milionë euro dhe përbën mungesë direkte të ardhurash për buxhetin e shtetit. Në vitin 2015, rritja e këtij borxhi ka qenë në vlerë 21.4 miliardë lekë.

Shpenzimet buxhetore për vitin 2016 janë realizuar më pak se viti 2015 me 3.6 miliardë lekë, ose 95.7% krahasuar me planifikimin fillestar. Impaktin më të madh në këtë rënie e ka mosrealizimi i shpenzimeve për interesa si dhe shpenzimet për buxhetin vendor. Mosrealizimi i të ardhurave, në kushtet e treguesve makroekonomikë, ka ndikuar në nënrealizimin e planit të shpenzimeve për vitin 2016.

Në lidhje me shpenzimet e buxhetit të pushtetit vendor, KLSH sjell në vëmendje se mungesa e performancës në mbledhjen e të ardhurave si dhe mosefektiviteti i kontrollit të angazhimeve të shpenzimeve, ka bërë që institucionet buxhetore të gjenerojnë detyrime të prapambetura për kontratat e lidhura (detyrime për të cilat nuk ka një shifër të saktë,) faktorë të cilët përbëjnë rrezik për disiplinën fiskale. Asnjë nga bashkitë nuk ka një strategji fiskale afatmesme në lidhje me kontraktimin dhe ripagimin e huave për zhvillimin e infrastrukturës, zgjerimin e të ardhurave, si dhe likuidimin e detyrimeve të prapambetura ekzistuese të shpenzimeve.

Si pasojë e keqpërdorimit të fondeve në vitet e kaluara dhe përdorimit të buxhetit të këtij viti në shlyerjen e investimeve të periudhave të mëparshme, këtë vit sipas raportimeve të Ministrisë së Financave, janë krijuar detyrime të reja të prapambetura në shumën rreth 1.8 miliardë lekë ose mbi 13.5 milionë euro.

Në total, efektet negative në buxhetin e vitit 2016 llogariten në vlerën 109.5 miliardë lekë ose 820 milionë euro. Në krahasim me vitin 2015, kjo shifër është rreth 53.3 miliardë lekë, ose 400 milionë euro, më e lartë.
Nga auditimet në zbatim të buxhetit 2016, KLSH ka konstatuar shkelje të ligjshmërisë financiare konsideruar si dëme ekonomike për buxhetin e shtetit në vlerën 19.9 miliardë lekë ose 149 milionë euro. Në krahasim me vitin 2015, kjo shifër është rreth 5 miliardë lekë, ose 37.5 milionë euro, më e lartë.
Dëmet më të mëdha janë evidentuar në Albpetrol Sh.A. me 9.1 miliardë lekë, OSHEE me 4.9 miliardë lekë, projektet e “ndërtimit të aksit Tiranë – Elbasan” dhe “ndërtimit të by-pass-it Fier – Vlorë” në vlerë 2.2 miliardë lekë, dhe Sistemin Doganor në vlerë 1.4 miliardë lekë.

Borxhi publik dhe shërbimi i tij

Borxhi Publik për vitin 2016 rezultoi në vlerën 1.07 triliardë lekë me një rritje nga niveli prej 1.04 triliardë lekë i realizuar për vitin 2015. Vlera relative e borxhit publik e raportuar është 71.01% e PBB-së.

KLSH gjykon se kjo mënyrë vlerësimi nuk është bazuar në vlerën më të fundit të PBB-së të raportuar në World Economic Outlook (Perspektiva Ekonomike Botërore), sikurse është përcaktuar në ligjin “Për Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në RSH”. Bazuar në këtë metodologji, stoku i borxhit në fund të vitit 2016 rezulton 72.4% e PBB-së .

KLSH vlerëson se niveli i borxhit publik (si % kundrejt PBB) nuk tenton drejt parametrave të synuar, pasi për vitin 2015, niveli i borxhit publik është rritur në nivelin 72.71% (ose më saktë 73.06%), kurse për vitin 2016, niveli i borxhit publik ka arritur në 71.01% (ose më saktë 72.4%) dhe është larg përmbushjes së synimit të vendosur në Strategjinë për Menaxhimin e Financave Publike 2014-2020, për një nivel borxhi në fund të vitit 2017 në 65.5% të PBB-së dhe larg objektivit prej 60% të PBB-së, që KLSH ka rekomanduar në pesë vite rresht, si nivel në të cilin duhet të luhatet Borxhi Publik. KLSH, në Raportin e tij për zbatimin e buxhetit 2016, rithekson se Qeveria duhet të angazhohet maksimalisht që të përmbushë objektivin e vendosur në këtë Strategji për ta ulur borxhin publik nën 60% të PBB-së brenda një periudhe afatmesme.

Institucioni konstaton se borxhi i brendshëm përbën 52.7% dhe borxhi i jashtëm zë 47.3% të stokut të borxhit në fund të vitit 2016. Borxhi i brendshëm rezultoi me një rritje me 1.73%, ndërsa ai i jashtëm rezultoi me një rritje me 2.7%. Duke qenë borxhi publik një tregues i rëndësishëm dhe me peshë në qëndrueshmërinë e financave publike dhe projeksionet ekonomike të së ardhmes, KLSH sjell në vëmendje ekspozimin ndaj risqeve që krijon niveli i rritur i borxhit të jashtëm.

———

[1] Rekomandim i dhënë edhe më parë nga KLSH në Raportin për Zbatimin e Buxhetit të vitit 2013 dhe përsëritur si kërkesë prioritare në Raportin e Zbatimit të Buxhetit për vitin 2015.

[2] PBB-ja e raportuar në World Economic Outlook dhe e përdorur nga KLSH është e njëjtë me PBB-në e raportuar në tabelën e treguesve fiskalë të Projektbuxhetit 2018

Këshilli i Ministrave ka miratuar mbrëmë projektligjin për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin për turizmin, ku përcaktohen kriteret që hotelet me 4 dhe 5 yje të marrin statusin special.

Sipas projektligjit, lehtësitë fiskale i përfitojnë hotelet me 4 yje për vlerë investimi të paktën 8 milionë euro dhe për hotelet me 5 yjë të jetë të paktën 15 milionë euro.

Statusi special do të jepët nga Ministria e Ekonomisë, por kriteret e tjera, procedurat dhe dokumentacioni që duhet të plotësojnë subjektet që duan të aplikojnë për statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special”, përcaktohen nga Këshilli I Ministrave, duke i lënë fuqi të madhe në dorë këtij të fundit.

Paketa fiskale ka përcaktuar më herët se hotelet me status special do të përjashtohen nga tatim fitimi për 10 vitet e para, ndërsa hotelet me 5 yje nuk do paguajnë as taksën e infrastrukturës.

FMN është shprehur kundër këtyre lehtësive pasi ka “Paketa Fiskale i jep fuqi të madhe për të vepruar lirisht Këshillit të Ministrave, duke reduktuar në këtë mënyrë transparencën e ligjeve të taksave. Ne e shikojmë si veçanërisht problematik faktin që përjashtimet mund të përfshijnë shërbime të tjera përveç akomodimit të ofruar nga hotelet dhe barazinë e tyre (p.sh., “status special”) nuk rregullohen në mënyrë të qartë. Përjashtimet e propozuara mund të jenë shkak që të rriten më tej mundësitë për evazion fiscal”.

“Për ne, nuk është e qartë se si përfitimet nga taksat për hotelet do të kthehen në përfitime për Shqipërinë. Turizmi është një sektor me potencial domethënës të mëtejshëm, rritja e të cilit duket se aktualisht kufizohet nga problemet në infrastrukturë dhe dobësia në të drejtat e pronësisë. Nuk është e qartë se si përjashtimet nga taksat do të ndihmojnë për t’i lehtësuar këto kufizime”, ka deklaruar FMN./Monitor

Drafti

Drafti përcakton që Këshilli i Ministrave, me propozimin e ministrit përgjegjës për turizmin,  jep statusin e veçantë “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” për subjektin që plotëson të gjitha kushtet e mëposhtme:

1. a) Është investitor në një strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, në Republikën e Shqipërisë, të certifikuar si e tillë nga struktura përgjegjëse sipas këtij ligji.
2. b) Vlera e investimit është të paktën 8 (tetë) milionë euro për ndërtimin e strukturës akomoduese me 4 yje dhe të paktën 15 (pesëmbëdhjetë) milionë euro për ndërtimin e strukturës akomoduese me 5 yje.

Aplikimi për statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” dhe marrëveshja me investitorin

1. Kriteret e tjera, procedurat dhe dokumentacioni që duhet të plotësojnë subjektet që duan të aplikojnë për statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave, me propozimin e ministrit përgjegjës për turizmin.
2. Subjektet, që përfitojnë statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special”, nënshkruajnë marrëveshje zhvillimi me ministrinë përgjegjëse për turizmin, në të cilën parashikohen detyrimet e ndërsjella, afatet e realizimit të projektit, vlera e projektit, ndalimet për tjetërsimin e pronësisë së strukturave të ndërtuara apo pjesëve të tyre, si dhe pasojat nga mosrespektimi i detyrimeve të ndërsjella.”.

Statusi special

“Strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton strukturën akomoduese që përfshin hotelin dhe/ose resortin me 4 ose 5 yje, e cila përmbush kriteret e përcaktuara në nenin 33/2, të këtij ligji.

“Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton subjektin i cili financon ndërtimin dhe/ose merr përsipër ndërtimin e strukturave akomoduese me 4 ose 5 yje, status special, në zonat me përparësi zhvillimin e turizmit, i cili përmbush kriteret e përcaktuara në nenet 33/1, të këtij ligji.

“Operator menaxhues në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton grupin hotelier i cili merr përsipër operimin dhe menaxhimin e një strukture akomoduese me 4 ose 5 yje, status special, drejtpërdrejt apo nëpërmjet kontratave “franchising” apo kontratave të tjera, të ngjashme me këtë të fundit.”.

K R Y E M I N I S T R I

EDI RAMA

P R O J E K T L I GJ

PËR

DISA SHTESA NË LIGJIN NR.93/2015, “PËR TURIZMIN”

Në mbështetje të neneve 78, 83, pika 1, dhe 155, të Kushtetutës, me propozimin e Këshillit të Ministrave, Kuvendi i Republikës së Shqipërisë

V E N D O S I:

Në ligjin nr.93/2015, “Për turizmin”, bëhen këto shtesa:

Neni 1

Në nenin 4 “Përkufizime”, pas pikës 52 shtohen pikat 53, 54 dhe 55, me përmbajtje:

“53. “Strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton strukturën akomoduese që përfshin hotelin dhe/ose resortin me 4 ose 5 yje, e cila përmbush kriteret e përcaktuara në nenin 33/2, të këtij ligji.

54.“Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton subjektin i cili financon ndërtimin dhe/ose merr përsipër ndërtimin e strukturave akomoduese me 4 ose 5 yje, status special, në zonat me përparësi zhvillimin e turizmit, i cili përmbush kriteret e përcaktuara në nenet 33/1, të këtij ligji.

55.“Operator menaxhues në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” nënkupton grupin hotelier i cili merr përsipër operimin dhe menaxhimin e një strukture akomoduese me 4 ose 5 yje, status special, drejtpërdrejt apo nëpërmjet kontratave “franchising” apo kontratave të tjera, të ngjashme me këtë të fundit.”.

Neni 2

Pas nenit 33 shtohen nenet 33/1 dhe 33/2, me këtë përmbajtje:

“Neni 33/1

Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special

Këshilli i Ministrave, me propozimin e ministrit përgjegjës për turizmin,  jep statusin e veçantë “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” për subjektin që plotëson të gjitha kushtet e mëposhtme:

a) Është investitor në një strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, në Republikën e Shqipërisë, të certifikuar si e tillë nga struktura përgjegjëse sipas këtij ligji.

b) Vlera e investimit është të paktën 8 (tetë) milionë euro për ndërtimin e strukturës akomoduese me 4 yje dhe të paktën 15 (pesëmbëdhjetë) milionë euro për ndërtimin e strukturës akomoduese me 5 yje.

Neni 33/2

Aplikimi për statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” dhe marrëveshja me investitorin

1. Kriteret e tjera, procedurat dhe dokumentacioni që duhet të plotësojnë subjektet që duan të aplikojnë për statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special” përcaktohen me vendim të Këshillit të  Ministrave, me propozimin e ministrit përgjegjës për turizmin.

2. Subjektet, që përfitojnë statusin “Investitor në strukturë akomoduese me 4 ose 5 yje, status special”, nënshkruajnë marrëveshje zhvillimi me ministrinë përgjegjëse për turizmin, në të cilën parashikohen detyrimet e ndërsjella, afatet e realizimit të projektit, vlera e projektit, ndalimet për tjetërsimin e pronësisë së strukturave të ndërtuara apo pjesëve të tyre, si dhe pasojat nga mosrespektimi i detyrimeve të ndërsjella.”.

Neni 3

Ngarkohet Këshilli i Ministrave që, brenda 9 (nëntë) muajve nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji, të nxjerrë aktin nënligjor në zbatim të pikës 1, të nenit 33/2.

Neni 4

Hyrja në fuqi

Ky ligj hyn në fuqi 15 ditë pas botimit në “Fletoren zyrtare”.

Rënia e dollarit i dedikohet lëvizjes së tregjet e huaja. Mbiçmimi i lekut i bën më të lira importet dhe më të shtrenjta eksportet si ka ndikimet e veta në kreditë e marra në valutë të huaj.

Forcimi i monedhës shqiptare ka filluar që prej dy vitesh dhe po sipas Bankës Qendrore është ndikuar nga përshpejtimi i rritjes ekonomike në vend, pritjet për vazhdimin e kësaj tendence në të ardhmen dhe reduktimi i primit të rrezikut për ekonominë tonë.

Tregu ka teprice valute sipas Bankës së Shqipërisë dhe kjo ka ndikuar në mbiçmimin e lekut. Por nga ka ardhur ky fluks valute?

Banka thotë se janë investimet e huaja që kanë dhe ndikim dhe ngushtimi i deficitit të llogarisë korrente, një e dhënë kjo që tregon të gjitha hyrje daljet valutore në Shqipëri.

Përjashtimi nga skema tipike e Partneritetit Publik Privat (kjo lidhet me burokracinë dhe afatin e gjatë që ka kjo skemë) vlen edhe për termocentralet. Për herë të parë në ligjin “Për koncesionet dhe Partneritetin Publik Privat” përmendet pjesa e termocentraleve të cilët do të kalojnë me procedurë të përshpejtuar. Konkretisht ndërhyrja bëhet në nenin 5 të ligjit ku përcaktohen rastet e përjashtimit, që do të thotë se këto raste do të trajtohen me procedura të ndryshme nga ajo që përcakton ligji.

Pra ky ligj nuk do të zbatohet “për ndërtimin dhe shfrytëzimin e burimeve të energjisë së rinovueshme, sipas përcaktimeve të legjislacionit në fuqi, si dhe termocentraleve, përveç hidrocentraleve me kapacitet të instaluar mbi 2 Mw dhe me vlerë investimi më pak se 100 milionë euro”. Ky ndryshim i pikës (i) të nenit 5 në ligj sjell një logjikë krejt të re krahasuar me pikën e vjetër që ka ligji sot, ku thuhet se ligji për Partneritetet Publike Private nuk zbatohet “për koncesionet e punëve publike që janë dhënë për ndërtimin, operimin dhe mirëmbajtjen e hidrocentraleve për prodhimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike”.

Argumenti i ndryshimit të ligjit
Në relacionin e projektligjit për koncesionet dhe partneritetet të depozituar tashmë në Kuvendin e Shqipërisë jepen argumentet se pse qeveria ka vendosur të bëjë këtë ndryshim duke e lidhur me përshpejtimin e procedurave që për shkak të kohëzgjatjes largojnë investitorë strategjikë. “Përjashtimi i hidrocentraleve me kapacitet të instaluar mbi 2 Mw dhe me vlerë investimi jo më pak se 100 milionë euro si dhe termocentraleve nga procedurat e parashikuara në ligjin nr.125/2013, të ndryshuar, do të mundësojë thithjen e investimeve strategjike të huaja dhe atyre vendase duke synuar përshpejtimin e realizimit të projekteve elekroenergjetike dhe duke krijuar në të njëjtën kohë edhe kushtet për përmirësimin e situatës ekonomike të vendit”, thuhet në relacion. Kjo është hera e parë që në legjislacion futet për t’u trajtuar me procedura lehtësuese edhe pjesa e termocentraleve.

Zakonisht nevoja për energji, potenciali në sektorin hidrik dhe Termocentrali famëkeq i Vlorës, i cili nuk ka punuar asnjë ditë të vetme, e kanë eklipsuar tërësisht këtë pjesë. Kjo nismë nuk është një rastësi, po të kemi parasysh që qeveria e ka vënë theksin tek diversifikimi i burimeve të energjisë, si një garanci për sigurinë, diçka që Shqipëria nuk e ka dhe vetëm këtë vit i ka marrë 178 milionë euro në importe. Tashmë çdo investitor i interesuar për sektorin energjetik dhe projekte konkrete në hidrocentrale apo termocentrale do ta ketë më të thjeshtë në aspektin e procedurave.

Masterplani i gazit dhe termocentralet
Qeveria prezantoi në fillim të këtij viti masterplanin që lidhet me gazifikimin e vendit. Gjetjet e këtij studimi ishin të shpërndara në disa aspekte, duke e lidhur mes të tjerash potencialin që ka Shqipëria për shfrytëzimin e gazit (konsumatorët familjarë dhe bizneset), gjurmën kryesore dhe që është rentabël, rigjallërimi i industrisë së plehrave kimike, por edhe ndërtimin e termocentraleve.

Aktualisht në vend është i ndërtuar vetëm Termocentrali i Vlorës, i cili nuk është vënë punë për dy arsye, e para një defekt në sistemin e ftohjes dhe e dyta kostoja e lartë e prodhimit. Masterplani i gazit bën të qartë se veç termocentralit të Vlorës, janë dy pika shumë të mira në Shqipëri që mund të shfrytëzohen për ndërtimin e dy projekteve të tjera të ngjashme.

Një prej tyre, në Korçë dhe një në Kuçovë, të dy TEC-e (Turbina Gazi me Cikël të Kombinuar) projekte të rinj dhe që kanë lidhje me avantazhet që ofron projekti i gazsjellësit TransAdriatik në vendin tonë. Propozimi për ndërtimin në këto zona lidhet drejtpërdrejt me faktin se lidhjet nga gazsjellësi me zonën e planifikuar për ndërtim janë relativisht të afërta. “TEC-i i Korçës do të furnizohet me gaz nga një pikë lidhjeje me gazsjellësin TAP, vendi më i përshtatshëm i së cilës është pranë fshatit Zëmblak.

TEC-i i Kuçovës do të furnizohet me gaz nga një pikë lidhjeje me gazsjellësin TAP, vendi më i përshtatshëm i të cilës do të ishte midis fshatrave Poshnjë dhe Otllak, në zonën ku TAP kalon pranë qyteteve të Beratit dhe Kuçovës” thuhet në Masterplan. Në masterplan, të dy TEC-et e mundshëm janë konsideruar si ngarkesa spirancë. Plani për përfundimin e dy projekteve është që në vitin 2030 të nisin prodhimin, duke i dhënë fund problematikës që mbart hidriku.

“TEC-et me gaz natyror supozohet të jenë plotësues të energjisë elektrike të gjeneruar nga burime hidrike dhe burime të tjera të rinovueshme, për të balancuar luhatjet e prodhimit nga këto burime, për të siguruar energjinë e nevojshme gjatë periudhave të pikut të ngarkesës, si dhe për të ofruar shërbime dytësore (balancim, etj.) për sistemin elektrik”. Secili nga TEC-et e Korçës dhe Kuçovës do të kërkojë rreth 2 hektarë sipërfaqe toke, e cila mund të rikuperohet vetëm në fund të jetës së TEC-it.

Termocentrali i Korçës
Zona e mundshme për ndërtimin e TEC-it të Korçës ndodhet pranë nënstacionit elektrik të Zëmblakut dhe pranë dy linjave elektrike ajrore të tensionit të lartë: linjës 400 kV Shqipëri – Greqi, dhe linjës 110 kV që lidh nënstacionin e Zëmblakut me Korçën.

Prodhimi i parashikuar nga ky termocentral është 750 gigavat/orë për një sasi 124 milionë m³gaz. Deri në vitin 2035 parashikohet një rritje progresive në 760 gigavat/orë me një sasi gazi 126 milionë m³. Ajo që rekomandohet që të shihet me kujdes në masterplan për termocentralin e Korçës është studimi i mirë i zonës ku do të ngrihet, pasi konsiderohet me pasuri të lartë të trashëgimisë.

“Në zgjedhjen përfundimtare të vend-ndërtimit të TEC-it duhet marrë në konsideratë: përdorimi i tokës, zonat me rrezik përmbytjeje, karakteristikat gjeoteknike, sidomos rreziku i uljes së terrenit dhe thyerjet tektonike, distanca optimale nga CP e gazsjellësit TAP, nga nënstacioni i Zëmblakut, nga linjat e tensionit të lartë 400kV dhe 110kV, nga rruga kombëtare dhe nga shtëpitë më të afërta, vendndodhja e pendës së Devollit në grykën e Cangonjit”.

Termocentralet përfshijnë në vetvete edhe sistemin e ftohjes dhe një nga aspektet që duhet parë me kujdes është mënyra sesi do të operojë ky sistem. Në analizë për termocentralin e Korçës janë marrë dy lumenj, Devolli dhe Dunaveci. “Prurja vjetore mesatare e Dunavecit është rresh 1m³/s, ndërkohë që ajo e Devollit është rreth 5m³/s.

Duke u mbështetur në këto shifra dhe në nevojat për ujë të sistemit të ftohjes së TEC-it, ky i fundit duhet të vendoset pranë lumit Devoll. Duhet theksuar se në lumin Devoll, rreth 200 m në lindje-perëndim të nënstacionit të Zëmblakut, mbi lumin Devoll, është ndërtuar një pendë për qëllime vaditjeje. Kjo pendë mund të jetë e dobishme për marrjen e ujit për ftohjen e TEC-it të ardhshëm të Korçës”, thuhet në dokumentin pjesë e Masterplanit. Duke qenë projekte të rëndësisë së veçantë, zonat e ndërtimit të termocentraleve duhet të zgjidhen me kujdes për efektet që mund të kenë faktorët natyrorë. Për rastin e Korçës kërkohet një zgjidhje optimale si për sa i përket përmbytjeve ashtu edhe pjesës së fundosjes.

Nga Cangonj deri në Maliq, lumi i Devollit kalon mes tokash të ulëta, një pjesë e të cilave, deri në vitin 1948, ishte mbuluar nga këneta e Maliqit. Megjithëse kjo kënetë u tha në vitin 1948 dhe u transformua në tokë bujqësore, ekziston rreziku i përmbytjeve nga lumi i Devollit në periudha reshjesh shumë të forta. Për më tepër, gjithë zona e ish-kënetës është e prekur nga fenomeni i fundosjes së tokës. Si rrjedhojë, zgjedhja e vendit të ndërtimit të TEC-it të ardhshëm të Korçës duhet të shmangë ish- kënetën. Në këtë fazë të studimit, do të rekomandohej që vendi i ndërtimit të zgjidhej midis fshatit Cangonj dhe ish-kënetës së Maliqit.

Termocentrali i Kuçovës
Zona e mundshme për ndërtimin e TEC-it të Kuçovës përfshin një linjë ajrore të tensionit të lartë prej 220kV, e cila lidh Elbasanin me Fierin, linjën e tensionit të lartë prej 110kV, e cila lidh Kuçovën me Marinzën, linjën e ardhshme tension i lartë prej 400kV, e cila do të lidhë Elbasanin me Fierin dhe aeroportin ushtarak të Kuçovës. Në rastin e termocentralit të Kuçovës ka një theks të vendosur tek mënyra se ku do të ndërtohet dhe aspektet që duhet të kihen parasysh duke qenë se kjo zonë është e njohur për rezervat e saj naftëmbajtëse.

“Infrastruktura e zonës përfshin, ndër të tjera, një numër kullashm pusesh nafte dhe dy tubacione nafte, të cilat duhen shmangur gjatë zgjedhjes së vendit të ndërtimit të TEC-it të ardhshëm të Kuçovës”, thuhet në studim. Pjesa kryesore e zonës së mundshme për ndërtimin e TEC-it të ardhshëm të Kuçovës shtrihet mbi zhavorret ujëmbajtëse Kuaternare të Beratit, prej nga furnizohen të gjithë fshatrat e zonës me ujë të pijshëm, nëpërmjet puseve hidrogjoelogjike të shpuar në zonën midis fshatrave Banaj dhe Çiflik.

Gjithsesi sipas vlerësimeve të bëra duket se nuk ka ndonjë kërcënim për depërtim të ujërave sipërfaqësore në këto puse. Edhe në rastin e këtij termocentrali, është marrë në analizë mundësia që ka për shfrytëzimin e lumenjve në sistemin e ftohjes, si dhe për rrezikun e përmbytjeve. “Zona e Kuçovës përshkohet nga dy lumenj: Devolli dhe Osumi, të cilët bashkohen pranë fshatit Arrëz për të formuar lumin Seman. Prurja mesatare vjetore e lumit Osum, në stacionin e matjes në Urën Vajgurore, është rreth 33 m³/s, ndërsa ajo e lumit Devoll në Kozare është rreth 47 m³/s. Bazuar në sa më sipër, si dhe në nevojat për ujë të sistemit të ftohjes së TEC-it me gaz, të dy lumenjtë e mësipërm kanë ujë mjaftueshëm për ftohjen e TEC-it të ardhshëm të Kuçovës”, nënvizon studimi.

Kjo do të thotë se çështja e sistemit të ftohjes nuk paraqet problem por më hollësishëm duhet parë ajo e përmbytjeve, pasi historiku i kësaj zone shfaqet problematik. Një pjesë e zonës së gjerë të projektit të TEC-it të ardhshëm të Kuçovës është subjekt i përmbytjeve nga të tre lumenjtë: Osumi, Devolli dhe Semani dhe sipas analizës së bërë kjo ka ardhur si rezultat i plotave dhe në vite të ndryshme.

Pavarësisht kësaj, situata duket se nuk paraqitet problematike dhe rekomandimi është që ndërtimi të bëhet në një zonë që është të paktën gjysmë metri mbi nivelin e lumenjve. Përmbytjet prej plotave nuk përfaqësojnë rrezik për TEC-in e ardhshëm, nëse vendndodhja e tij planifikohet të paktën 0.5 m më lart se sa brigjet e lumenjve. Një vendndodhje në kuotë më të lartë do të ofrojë siguri më të madhe ndaj përmbytjeve”, thuhet në dokument. Ashtu si termocentrali i Korçës, edhe ai i Kuçovës do të kenë fuqi të instaluar 200 MW por në tabelën e parashikimit të prodhimit jepet vetëm viti 2040. Në këtë vit, Termocentrali i Kuçovës pritet të prodhojë 756 gigavat/orë energji, me një konsum të gazit natyror prej 125 milionë m³.

Termocentrali i Vlorës
TEC Vlora, me kapacitet 97 MW është ndërtuar në tetor të vitit 2011. Ndërtimi i këtij impianti erdhi si rezultat i nevojës që kishte vendi për shtimin e burimeve prodhuese. Pavarësisht objektivit të ndërtimit, në fakt kjo vepër nuk i ka shërbyer aspak diversifikimit. Kostoja e prodhimit të një kilovati energji vite më parë është vlerësuar në rreth 0.183 dollar, nëse prodhimi bëhet me naftë diezel nr.2 apo gazoil ndaj kjo parashtroi si variant mundësinë e gazit.

Qeveria po kryen aktualisht një studim fizibiliteti për mundësinë e përdorimit të gazit për prodhim energjie nga ky termocentral. Nga ana tjetër, qeveria ka shfaqur hapur qëndrimin e saj se ky objekt me vlerë mbi 100 milionë USD dhe që deri më tani vetëm ka rënduar xhepin e shtetit me shpenzime, mund të kalojë me Partneritet Publik Privat.

Investitorët e interesuar mund të zgjerojnë edhe më shumë kapacitetin e instaluar të termocentralit, pasi ai është projektuar dhe ndërtuar në mënyrë të tillë, që në të ardhmen të ketë mundësi të zgjerohet duke iu shtuar edhe dy blloqe të tjera të së njëjtës fuqi, duke arritur kështu në një fuqi totale të instaluar rreth 291 MW. /Monitor/

Financimi në formën e PPP të projektit të rrugës së Arbrit pa studim të plotë të efektivitetit ekonomik është i papranueshëm. Kështu shprehet Konfindustria, sipas të cilës mobilizimi i afërsisht 300 milionë euro janë shtim i borxhit të lartë publik te sotem.

“Qeveria e Maqedonisë qartësisht shprehu para disa ditësh, se zgjatimi i Rrugës së Arbrit në territorin e saj nuk përligjet ekonomikisht dhe si rrjedhim nuk do të investojë.

Sa më sipër vë në dyshim gjithë vlefshmërinë financiare të projektit. Qeveria e Shqipërisë duhet të paraqesë para miratimit nga Kuvendi disa variante të projektit në fjalë shoqëruar me studimet ekonomike përkatëse varësisht vendimeve te të tretëve”,- thuhet në një deklaratë të Konfindustria.

Kjo e fundit shpreh gjithashtu shqetësimin për mungesën e plotë në buxhetin 2018 të studimeve të vlefshmërisë ekonomike si domosdoshmëri për përzgjedhjen e projekteve të investimeve kapitale në interesin më të mirë publik nga Kuvendi i Shqipërisë.

Në paketën e kërkesave për buxhetin 2018, Konfindustria vlerëson, se mungesa e projekteve të përgatitura nga institucionet shtetërore dhe mbështetja terësore në propozimet e “pakërkuara” të sektorit privat, krijon kushtet për vendimarrje populiste në përfitim të ngushtë politik, jep mundësinë ligjore për shpërdorim dhe korrupsion.

Sipas Konfindustria, kjo është më e dukshme në investimet e mëdha infrastrukturore, zonat e mbrojtura mjedisore me pasoja afatgjata të renda për buxhetin dhe ekonominë kombëtare.

Megjithëse në Shqipëri flitet shumë për decentralizimin, derregullimin dhe lirinë ekonomike, fatkeqësisht ekzistojnë dhe shumë segmente në sens të kundërt, pra, drejt mbirregullimit dhe centralizimit

Këtë vit, qeveria e ka zhveshur projektbuxhetin e vitit 2018 nga dozat e optimizmit, një sëmundje e vjetër e projektbuxheteve në Shqipëri. Nga ana tjetër, projekti nuk ka ndonjë tipar të veçantë dallues apo elemente të dukshme të ndonjë prioritizimi shumë specifik, analizon profesor Adrian Civici, profesor dhe President i UET-së.

Civici sheh si zhvillime pozitive politikat fiskale që synojnë të rrisin standardin në turizëm, por gjithashtu ka rezerva në lidhje me mungesën e analizave dhe transparencën për ndikimin e koncesioneve PPP në stabilitetin fiskal dhe në borxhin publik

A ka hartuar qeveria një projektbuxhet realist dhe të prioritizuar për një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik?

Mendoj se në rastin e hartimit të buxheteve vjetore duhet pasur parasysh se kemi të bëjmë me të ashtuquajturat “politika koniunkturore”, të cilat ndryshe nga politikat me natyrë strukturore, janë tipe politikash me natyrë “përmirësuese” apo “korrigjuese”, me efekte njëvjeçare. Nga kjo pikëpamje, besoj se duhen lexuar mesazhet e projektbuxhetit për vitin 2018.

Sëmundja e vjetër e projektbuxheteve në Shqipëri, d.m.th, optimizmi shpeshherë i tepruar i tyre në emër të afishimit të sukseseve të qeverisjes, duket se nuk mungon dhe këtë herë, sidomos në tre tregues kryesorë, rritja ekonomike, realizimi i të ardhurave dhe ulja e borxhit publik. Angazhimet në këto drejtime janë mjaft pozitive dhe të domosdoshme për ekonominë dhe financat tona, por besimi dhe garancia se ato do të realizohen 100%, kërkon më tepër analiza e studime që argumentojnë efektshmërinë e politikave specifike që do të ndërmerren për realizimin e tyre.

E thënë në një mënyrë më përgjithësuese, ky projektbuxhet nuk ka ndonjë tipar të veçantë dallues apo elemente të dukshme të ndonjë prioritizimi shumë specifik, për të mos thënë se në disa sektorë të rëndësishëm, financimet dhe mbështetja buxhetore është më e ulët. Për t’u vlerësuar janë disa elemente të politikës fiskale, nëpërmjet të cilave synohet përmirësimi i klimës së biznesit dhe lehtësimi i barrës fiskale për disa sektorë të ekonomisë, kryesisht turizmi.

Nëpërmjet projektbuxhetit 2018 autorizohen mbi 9 miliardë financime për koncesionet PPP. A po rrezikon qeveria ta rrisë borxhin real publik përtej raportimit ligjor?

Në thelbin e tyre, koncesionet e realizuara si PPP janë investime të domosdoshme për ekonominë shqiptare, sidomos në këtë fazë të zhvillimit ekonomik që ndodhemi. Në këtë këndvështrim, mendoj se janë oksigjen i domosdoshëm për të mbështetur rritjen ekonomike, punësimin dhe zhvillimin ekonomiko-social të vendit. Problemi apo diskutimet kanë të bëjnë me modalitetet dhe procedurat e aplikimit praktik të tyre, me transparencën dhe mekanizmat e institucionet kontrolluese e verifikuese të tyre, për të shmangur kostot e larta me natyrë klienteliste të këtyre lloj investimeve. Njihen disa forma të realizimit të PPP.

Më e rrezikshme në lidhje me pasojat në rritjen e borxhit publik do të ishte forma e investimeve në dukje private, por në thelb publike, si një detyrim i qeverisë për t’ua shlyer investitorëve privatë të gjithë shumën e investuar brenda një periudhe të ardhshme 5 ose 10-vjeçare. Në këtë rast, ashtu siç e ka nënvizuar dhe FMN, do të kishim të bënin me krijimin e një borxhi të ri, në dukje të fshehur, por real si pjesë e borxhit publik. Por, nëse PPP do të konceptohej si investim privat që fitimet do t’i marrë nga shfrytëzimi i objekteve ku financohet dhe roli i qeverisë është vetëm krijimi i lehtësive institucionale për realizimin e investimit, atëherë do të kishim të bënim me një PPP mjaft pozitiv dhe të efektshëm për ekonominë. Problemi qëndron, se deri në këto momente, mjaft nga modalitetet e realizimit të këtyre PPP nuk janë prezente dhe transparente.

Paketa Fiskale 2018 ka stimuluar ndërtimin e hoteleve me 5 yje, duke i përjashtuar ato nga taksat, ndërkohë që kërkesa për turizëm në Shqipëri nuk i përket kësaj kategorie. A keni një vlerësim për efektet e kësaj pakete?

E parë thjesht si favorizim fiskal apo incentiva për stimulimin e investimeve për ndërtimin e resorteve turistike moderne apo hotele me 5 yje, përjashtimi nga disa taksa apo përqindja më e ulët fiskale për disa taksa të tjera, më duket pozitive. Shqipëria ka nevoja urgjente ta modernizojë sektorin dhe ofertën e saj turistike edhe me këtë segment që konsiderohet si “ofertë turistike luksi”. Nuk është e vërtetë që kërkesa turistike në Shqipëri nuk i përket kësaj kategorie.

Eksperienca në 2 – 3 vitet e fundit ka treguar se hotelet me 4 apo 5 yje që ekzistojnë kryesisht në bregdet kanë qenë 100% të frekuentuar për periudha 3 – 4-mujore. Në thelb, përmirësimi i cilësisë së ofertës do sjellë shpejt dhe afrimin e një kërkese më cilësore. Nuk besoj se strategjitë tona të zhvillimit të turizmit na kufizojnë vetëm në këtë lloj turizmi aktual, kryesisht “popullor e me kosto të ulët”. Plus kësaj, afrimi i operatorëve turistikë cilësorë me reputacion ndërkombëtar do ndikojë pozitivisht edhe në përmirësimin e standardeve dhe cilësisë së shërbimit në gjithë sektorin e turizmit shqiptar. Nuk shoh ndonjë element negativ në këto incentiva fiskale që po i bëhen një prej segmenteve të ofertës turistike në Shqipëri.

FMN dhe Dhoma Amerikane e Biznesit janë të shqetësuara se, Këshilli i Ministrave i ka përqendruar kompetencat për të përcaktuar disa modalitete të TVSH-së me VKM duke shkelur parimin kushtetues. A është i drejtë ky shqetësim sipas jush?

E vërtetë. Megjithëse në Shqipëri flitet shumë për decentralizimin, derregullimin dhe lirinë ekonomike, fatkeqësisht ekzistojnë dhe shumë segmente në sens të kundërt, pra, drejt mbirregullimit dhe centralizimit. Nuk jam i sigurt nëse kjo është pasojë e frikës nga cilësia dhe standardet e dobëta që ofrojnë mjaft nga agjencitë apo institucionet tona dhe qeveria i përqendron kompetencat për të qenë më e sigurt në vendimmarrjen e saj; apo kjo buron nga tendenca kontrolluese e centralizuese e qeverisjes.

Megjithatë, cilido qoftë problemi, shqetësimet e FMN dhe Dhomës Amerikane të Biznesit në këtë drejtim, më duken të drejta. Ky shqetësim nuk ekziston vetëm për këto elemente që lidhen direkt me klimën dhe lehtësinë e të bërit biznes, por janë të pranishme edhe në mjaft sektorë të tjerë të ekonomisë apo shërbimeve. Derregullimi dhe decentralizimi kanë nevojë të kuptohen më qartë dhe të zbatohen konkretisht në çdo qelizë të ekonomisë dhe vendimmarrjes në Shqipëri./Monitor/

Në total qeveria do të japë 1.8 miliardë lekë për shpërblimin e pensionistëve me rastin e festave të fundvitit. Vendimi, që pritet të zyrtarizohet gjatë dhjetorit, është paraprirë tashmë në buxhetin e shtetit.

Në relacionin e aktit normativ për ndryshimin e buxhetit të vitit 2017, qeveria ka saktësuar edhe fondin, edhe mënyrën e shpenzimit të tij.

Mesatarisht pensionistëve u takojnë rreth 2700 lekë shpërblim, por ato do të ndahen në dy kategeri.

BUXHETI

Qeveria ka ndryshuar me akt normativ, për herë të dytë brenda pak muajsh, buxhetin e shtetit. Në ndryshime përfshihen kryesisht shlyerje borxhesh për punë publike dhe shtresa në nevojë, por është i saktësuar edhe fondi për shpërblimin e pensioneve.

“Rritet me 1.8 miliardë lekë kontributi nga sigurimet shoqërore dhe shëndetësore, si rrjedhojë e performancës së lartë në mbledhjen e tyre gjatë periudhës janar-shtator 2017. Kjo rritje shkon tërësisht për bonusin e pensionistëve, me një efekt neutral për buxhetin e shtetit”, thuhet në relacionin e buxhetit të ndryshuar.

SA MARRIN PENSIONISTËT

Me një llogari të thjeshtë, pjesëtimi i shumës së akorduar me numrin e pensionistëve sjell një shpërblim prej mesatarisht 2700 lekë për çdo pensionist, por skema pritet të jetë e ndryshme.

“Fatkeqësia” e pensionistëve është se këtë vit nuk është viti që u paraprin zgjedhjeve. Vjet qeveria i shpërbleu të gjithë pensionistët me 6 mijë lekë për festat e fundvitit me një fond prej 3.7 miliardë lekësh. Por dhjetori 2016 u paraprinte zgjedhjeve të vitit 2017.

Ndërsa dhjetori 2017 nuk u paraprin zgjedhjeve, ndaj dhe fondi është përgjysmuar në 1.8 miliardë lekë dhe si rrjedhojë edhe shpërblimi për festat.

Sipas të dhënave, pritet që pensionistët të ndahen në dy kategori. Pensionistët kryefamiljarë, që janë rreth 83 mijë, pritet të marrin një shpërblim prej 3 mijë lekësh për festa, ndërsa pensionistët e tjerë, që janë rreth 570 mijë, pritet të marrin 2500 lekë shpërblim për festat.

Kjo sipas të dhënave në buxhetin e shtetit ku flitet për ndarjen e 1.8 miliardë lekëve, ose rreth 18 milionë USD për 650 mijë pensionistë. Nga ana tjetër, mbetet në dorë të qeverisë rritja e mëtejshme e këtij fondi për të shtuar kështu edhe masën e shpërblimit për festa./Panorama/

Firmat e modës i prodhojnë lirë produktet e tyre të shtrenjta në Europën Lindore e Ballkan. Ligjet shkelen, rrobaqepëset marrin një rrogë që nuk mjafton për të jetuar, e qeveritë e rajonit i mbështesin praktika të tilla.

Ato janë dëshmi tronditëse nga një botë e fshehtë. “I thashë drejtorit tim, që nuk marr dot frymë me këtë makinë qepëse. Brenda në fabrikë janë 30 gradë, dhe kur punojmë në makinë temperatura rritet”,- rrëfen një punëtore tekstili në Serbi.

Pas kësaj drejtori i makinës e merr tubin e ajrit ia drejton në fytyrë rrobaqepëses e koleges së saj dhe thotë: “Ky është problemi juaj, e nëse ju nuk arrini dot ta përballoni, ka shumë njerëz që presin të zënë vendin tuaj. Dera është atje”.

Një tjetër rrëfen se: “menaxhmenti i firmës kërkoi të mblidhnim para për një matës tensioni, sepse na ‘trajtojnë‘ vetë dhe nuk duan të thërrasim një mjek po qe se na bie të fikët”.

Të dyja punëtorët duan të mbesin anonime, si shumë të tjera që patën guximin e raportuan për Studimin Europian për Tekstile të Pastra. (CCC) mbi kushtet e punës në industrinë serbe të tekstilit. Vërtet shihet si fat të gjesh një vend pune në ekonominë e tregut, në një vend ku papunësia zyrtarisht kap 16%, tek të rinjtë madje 30%.

Të trajtuar si skllevër

Në një kohë që punëtorët e industrisë së tekstilit, që i përket kryesisht investitorëve të huaj e ku punohet për tregun europianoperëndimor, duhet të durojnë kushte prodhimi nën dinjitetin njerëzor dhe arrogancën e drejtuesve të tyre. Në këtë industri sundon një atmosferë frike, rregullisht ka kërcënime për humbjen e vendit të punës.

Shpesh nuk ofrohen të plota ditët e pushimeve dhe në tualet ose nuk lejohet të shkosh ose me kufizim. “Punëtoret raportojnë, se trajtohen si makineri apo skllevër, jo si njerëz. Atyre u bërtitet, edhe ngacmimi seksual është në rend të ditës”,- thotë Bettina Musiolek, koordinatore e “CCC” për Europën Lindore dhe Juglindore në bisedë me “Deutsche Wellen”.

Të gjitha këto për një punë me orë shtesë të papaguara dhe një rrogë nën kufirin e varëfrisë. Në Serbi zyrtarisht ekzistenca minimale kap shifrën e 278 eurove, dhe një familje me katër anëtarë ka nevojë të paktën për 652 euro që të mbijetojë.

Ndërkohë punëtorët e industrisë së tekstilit fitojnë vetëm 202 euro në muaj, në industrinë e këpucëve 227 euro. Rreth 100.000 vetë janë të punësuar në Serbi në këtë sektor.

Parajsë e rrogave të ulta në mes të Europës

Por Serbia nuk përbën përjashtim. “Për markat globale të modës, vendet e Europës Lindore dhe të Ballkanit janë parajsë e rrogave të ulta”,- theksojnë autorët e studimit. Mes tyre gjenden firma si “Benetton”, “ESPRIT”, “GEOX” apo “Vero Moda”, por edhe marka botërore si “Armani”, “Calzedonia”, “Dolce & Gabbana” e “H&M”. Madje edhe markat e luksit “Louis Vuitton”, “Prada” dhe “Versace”, prodhojnë lirë aty produktet e shtrenjta.

Këto vende ofrojnë punëtorë të kualifikuar e me çmim të lirë. Rrogat mujore të punëtoreve mezi i arrijnë pagat minimale shtetërore, që variojnë nga 89 euro në Ukrainë në 374 euro në Sllovaki. Një rrogë që mjafton për të jetuar duhet të ishte katër deri në pesë herë më e lartë.

Manipulim i konsumatorit

Ndërkohë këto marka vendosin etiketën „Made in Europe” ose „Made in EU” duke i ofruar kështu konsumatorit idenë se markat prodhohen në kushte të ndershme. “Në realitet të 1,7 milionë punëtoret e tekstilit në rajon jetojnë në varfëri”,- thuhet në studimin e CCC-së.

“Nganjëherë as nuk kemi për të ngrënë”, thotë një punëtore ukrainase. Këto kushte janë të mundura vetëm në një ambient shoqëror tejet miqësor ndaj punëdhënësve. “Këtu bëhet fjalë kryesisht për një zonë pa sindikata, askush nuk i mbron interesat e punëtorëve”,- thotë Musiolek.

Në një kohë që qeveritë japin subvencione direkte ose jo direkte për firmat e huaja. Kështu në Serbi, firma të tilla marrin subvencione të majme si dhe truall nën vlerën e tregut, nganjëherë edhe pa para, e këtyre favoreve i shtohen edhe lehtësimet tatimore apo një infrastrukturë falas.

Marrëdhënie si në kapitalizimin e hershëm

Ka një konkurrencë ekonomike të drejtuar për poshtë, thotë Stefan Aleksiq, një nga autorët e studimit në bisedë me Deutsche Wellen.

“Rreth Serbisë ka vende edhe më të varfra, e të gjithë luftojnë për të njëjtat investime. Kështu krijohet konkurrenca. Kush i ofron kapitalit të huaj kushte më të mira për një prodhim të lirë”. Rezultati katastrofik. “Shtetit financon prapambetjen ekonomike”,- thotë Aleksiq.

Megjithatë fushata për veshje të pastra nuk bën thirrje për bojkotim. Punëtoret na thonë gjithmonë: “Ne kemi nevojë për këto punë. Por ato duhet të paguhen si duhet dhe të përmirësohen kushtet e punës”,- thotë Bettina Musiolek.

Rruga deri aty është ende e gjatë. “Fillimisht duhen forcuar sindikatat. Nuk mund ta besosh se marrëdhëniet e punës aty janë si në kapitalizmin e hershëm dhe se sa të dobët janë aktorët e tregut të punës”,- thekson Musiolek./DW/

Transfertat hyrëse dhe dalëse të individëve në Shqipëri me vendet e Evropës, ato të BE dhe jashtë saj, arritën në vitin 2016 me mbi 1 miliardë euro. Nga këto 900 milionë euro ishin hyrje valutore në vendin tonë dhe 113 milionë euro ishin dalje nga Shqipëria raportoi INSTAT.

Në vitin 2016, flukset e parave të dërguara nga banorët e Bashkimit Evropian (BE) në vendet jashtë BE, të referuara si transferta personale arritën në 30.3 miliardë euro krahasuar me 31.3 miliardë euro në 2015. Eurostat sqaron se, shumica e transfertave përben fluksin e parave të dërguara nga emigrantët në vendin e tyre të origjinës. Suficite më të mëdha në transferimet personale u vunë re në Poloni dhe Portugali, ndërsa deficiti më i madh në Francë.

Midis shteteve anëtare për të cilat janë publikuar të dhënat, daljet e transfertave personale në vitin 2016 ishin më të larta në Francë (10,0 miliardë euro), e ndjekur nga Mbretëria e Bashkuar (7,1 miliardë euro), Spanja (6,8 miliardë euro) dhe italia (6.2 miliardë euro).

Në të kundërt, hyrjet më të larta u regjistruan në Portugali (3.3 miliardë euro, Poloni (3.0 miliardë euro), Mbretëria e Bashkuar (2.5 miliardë euro) dhe Rumani (2.4 miliardë euro).

Tepricën më të madhe nga hyrje daljet e ka pasur Kosova, Polonia, Portugalia dhe Rumania, ndërsa Franca shënon deficitin më të madh – 9.4 miliardë euro), e ndjekur nga Mbretëria e Bashkuar me – 4.6 miliardë euro, Gjermania me – 4.2 miliardë euro dhe Italia me – 4.0 miliardë euro.

Proporcioni më i lartë i hyrjeve dhe daljeve brenda BE ishte Sllovaki. Hyrjet jashtë BE-së ishin më së shumti në Francë dhe daljet jashtë BE-së në Slloveni.

Në vitin 2016, në Sllovaki u regjistruan nivelet më të larta të hyrjeve nga vendet e tjera anëtare të BE-së (99%. Nga hyrjet jashtë BE rreth tre të katërtat e hyrjeve totale shkuan për Francën.

Në metodologjinë e Eurostat sqarohet se, transfertat personale përbëhen nga të gjitha transfertat në mjete monetare ose në natyrë midis familjeve rezidente dhe jorezidente, duke shpërfillur burimin themelor të të ardhurave, marrëdhëniet midis familjeve ose qëllimin e transferimit./Monitor

Transfertat hyrëse dhe dalëse të individëve në Shqipëri me vendet e Evropës, ato të BE dhe jashtë saj, arritën në vitin 2016 me mbi 1 miliardë euro. Nga këto 900 milionë euro ishin hyrje valutore në vendin tonë dhe 113 milionë euro ishin dalje nga Shqipëria raportoi INSTAT.

Në vitin 2016, flukset e parave të dërguara nga banorët e Bashkimit Evropian (BE) në vendet jashtë BE, të referuara si transferta personale arritën në 30.3 miliardë euro krahasuar me 31.3 miliardë euro në 2015. Eurostat sqaron se, shumica e transfertave përben fluksin e parave të dërguara nga emigrantët në vendin e tyre të origjinës. Suficite më të mëdha në transferimet personale u vunë re në Poloni dhe Portugali, ndërsa deficiti më i madh në Francë.

Midis shteteve anëtare për të cilat janë publikuar të dhënat, daljet e transfertave personale në vitin 2016 ishin më të larta në Francë (10,0 miliardë euro), e ndjekur nga Mbretëria e Bashkuar (7,1 miliardë euro), Spanja (6,8 miliardë euro) dhe italia (6.2 miliardë euro).

Në të kundërt, hyrjet më të larta u regjistruan në Portugali (3.3 miliardë euro, Poloni (3.0 miliardë euro), Mbretëria e Bashkuar (2.5 miliardë euro) dhe Rumani (2.4 miliardë euro).

Tepricën më të madhe nga hyrje daljet e ka pasur Kosova, Polonia, Portugalia dhe Rumania, ndërsa Franca shënon deficitin më të madh – 9.4 miliardë euro), e ndjekur nga Mbretëria e Bashkuar me – 4.6 miliardë euro, Gjermania me – 4.2 miliardë euro dhe Italia me – 4.0 miliardë euro.

Proporcioni më i lartë i hyrjeve dhe daljeve brenda BE ishte Sllovaki. Hyrjet jashtë BE-së ishin më së shumti në Francë dhe daljet jashtë BE-së në Slloveni.

Në vitin 2016, në Sllovaki u regjistruan nivelet më të larta të hyrjeve nga vendet e tjera anëtare të BE-së (99%. Nga hyrjet jashtë BE rreth tre të katërtat e hyrjeve totale shkuan për Francën.

Në metodologjinë e Eurostat sqarohet se, transfertat personale përbëhen nga të gjitha transfertat në mjete monetare ose në natyrë midis familjeve rezidente dhe jorezidente, duke shpërfillur burimin themelor të të ardhurave, marrëdhëniet midis familjeve ose qëllimin e transferimit. /Monitor/

Sipas Ministrisë së Financave, duke filluar nga muaji prill i vitit 2018, qytetarët e Shqipërisë do të më shumë para për pronën e tyre.  Kështu, sipas llogaritjeve të Ministrisë së Financave, taksa për shtëpitë me vlerë 0,05 për qind do të rrisë ngarkesën si për ata qytetarë që banojnë në shtëpi të ndërtuara para 1993, edhe ato pas vitit 1993. Rritja më e lartë do të jetë për shtëpitë e ndërtuara para 1993, llogaritur me shumën që paguhet sot 15 lekë/m2.

Qeveria i ka propozuar Parlamentit që për ndërtesat e ndërtuara para vitit 1993, të bëhet diferencimi, ku të llogaritet dhe kostoja e amortizimit. Referuar tabelave zyrtare, taksa e ndërtesës për biznesin me vlerë 0,15 për qind, do të ulet.

Po ashtu, për shtëpitë e ndërtuara para dhe pas vitit 1993 do të paguhet më shumë taksa për apartamentet nga sa paguhet sot. Ministria e Finacave ka dhënë disa shembuj se sa do të jetë kjo rritje. P.sh për një banesë me sipërfaqe 100 metra katrotë në Tiranë vlera e shtëpisë është rrëth 89,137,000 lekë, ndërsa çmimi mesatar fiskal është 89,137 lekë/m².

Kështu, shuma e taksës së re që do të paguhet do të kapë shifrën 4,457 lekë. Rrjedhimish kjo shifër do të bëhet 3 herë më e madhe se ajo që paguan sot një familje që banon në një apartament të ndërtuar para vitit ’93, shifër e cila është paguan 1500 lekë.Për ndërtesat e vjetra, pra të ndërtuara pas vitit ‘93 kjo shifër është rreth 3000 lekë. Taksa e re do ta rrisë ngarkesën rreth 2960 lekë, për familjet që banojnë në shtëpi para vitit para vitit ’93, kurse për shtëpitë pas 1993, taksa do të rritet 1,457 lekë.

Ndërkohë, kjo rritje nuk do ta prekë biznesin, pasi ky i fundit do të paguajë më pak para nga sa paguan sot me taksën e re. Ministri i Financave, Arben Ahmetaj, nga Dibra, ku prezantoi paketën fiskale, tha se taksa për ndërtesën do të ulet për 95 për qind të bizneseve në vend. Ulja më e lartë do të jetë për bizneset në Tiranë, Elbasan dhe Korçë.

Nga Prof. dr. Adrian Civici

Si ta kuptojmë “financiarizimin e ekonomisë”?

Në një kuptim të gjerë, procesi i financiarizimit të ekonomisë mund të përkufizohet si një “rritje e prezencës dhe pushtetit të praktikave dhe teknikave që përfaqësojnë dhe mbështeten në vlerat e sistemeve financiare”. Ky ndryshim i rëndësishëm po e transformon ekonominë dhe shoqërinë bashkëkohore duke i organizuar dhe vlerësuar ato ekskluzivisht në optikë e “eficiencës financiare” dhe vizionin e “kohës financiare”. Në mënyrë të veçantë në vendet e zhvilluara, pjesa e aktiviteteve financiare në PBB dhe rritjen ekonomike po shtohet në mënyrë eksponenciale. Kjo shpjegohet nga zgjerimi i jashtëzakonshëm i llojeve të aktiveve financiare dhe zhvillimi spektakolar i praktikave të operacioneve financiare. Këto zhvillime kanë nxjerrë në plan të parë “kapitalin financiar” duke spostuar në plan të dytë “kapitalin prodhues” dhe investimet e orientuara drejt prodhimit, tregtisë apo shërbimeve. Nga ana tjetër, besimi se shkaku i një sërë krizash të rënda që kanë tronditur themelet e kapitalizmit dhe shoqërive bashkëkohore, është pikërisht “financiarizimi eksesiv i ekonomisë”, ka bërë që ky fenomen të anatemohet dhe të vihet në bankën e të akuzuarve si “shkatërruesi i vlerave etike e morale të shoqërisë dhe ekonomisë”, si “instrumenti që favorizon diferencimin social dhe stimulon përqendrimin e pasurisë” etj.

“Financiarizimi i ekonomisë” është një proces që e ka zanafillën e tij në historinë dhe zhvillimin e kapitalizmit. Ai influencon veçanërisht dy elemente të rëndësishme: mënyrat dhe instrumentet e rregullimit të ekonomisë në kërkim të përgjigjes për pyetjen se “cilat janë institucionet që strukturojnë raportet ekonomike?”; dhe logjikën e akumulimit kapitalist në kërkim të përgjigjes se “cilat janë rrugët dhe mënyrat e riprodhimit të kapitalit?”. Në fazën e tij industriale, kryesisht në shek. XVIII-XIX, kapitalizmi mbështetej pothuajse tërësisht në ekonominë reale dhe sektorin prodhues. Kapitali investohej kryesisht në investimet prodhuese, d.m.th., atje ku ekzistonte mundësia e shtimit të kapaciteteve prodhuese, të tilla si: ndërtimi i uzinave të reja, blerja e makinerive më moderne, ndërtimi i hekurudhave etj. Në këtë rast, rreziqet e dështimit të kapitaleve janë të vogla dhe të kontrolluara.

“Logjika financiare” është krejtësisht gjë tjetër. Kapitali nuk ka nevojë të kalojë nëpërmjet ekonomisë reale apo prodhimit për t’u shumëfishuar apo për të qenë rentabël. Për të qenë eficient dhe riprodhues, kapitalit i mjafton vetëm qarkullimi në tregjet monetare e financiare. Spekulimi financiar bëhet faktori kryesor që shton vlerën e aktiveve financiare. Zotërimi i një aktivi financiar nënkupton zotërimin e të drejtës për një të ardhur financiare në të ardhmen, vlera e së cilës krijohet thjesht nga fluktuacionet e këtij aktivi që gjenerohen nga spekulimet e llojeve dhe natyrave të ndryshme. Krahasuar me “investimet prodhuese” dhe ato në sektorët realë të ekonomisë, fitimet në tregjet monetare dhe financiare janë më të larta, por nga ana tjetër, risku i aktiveve financiare është gjithashtu shumë më i lartë, pasi vlera e tyre varet ndjeshëm nga besimi apo dyshimet që kanë aktorët e ndryshëm ekonomikë ndaj tij.

Kur u shfaq fenomeni i financiarizimit të ekonomisë?

Fillimi i dominimit të “kohës financiare” dhe rritja e tregjeve financiare është rezultat i një vendimi me natyrë politike: vendimit të Presidentit të SHBA Richard Nixon të 18 dhjetorit të vitit 1971 në konferencën e Washingtonit në Smithsonian Institute, për të ndërprerë konvertimin e dollarit amerikan në ar duke i dhënë fund Marrëveshjes së Bretton Woods të vitit 1944, e cila kishte hedhur bazat për krijimin e sistemit monetar ndërkombëtar. Ky sistem bazohej në konvertibilitetin në ar të monedhës kryesore të botës, dollarit amerikan me përqindje këmbimi fikse, ndërkohë që mbas vendimit të Presidentit Nixon, norma e këmbimit të monedhave në treg u përcaktua nga raportet ndërmjet kërkesës dhe ofertës së çdo monedhe në tregjet monetare e financiare, pra me një normë këmbimi të luhatshme. E gjithë kjo u shoqërua edhe me një dukuri tjetër të rëndësishme. Gjatë viteve 1980–1990 pati një zgjerim të jashtëzakonshëm në drejtim të liberalizimit të përqindjeve të interesit. Shtetet dhe qeveritë kaluan nga modeli i financimit të deficiteve të tyre nëpërmjet emetimit monetar, në financimin e tyre nëpërmjet tregjeve financiare dhe emetimit të obligacioneve. Kjo bëri që edhe përqindjet e interesave të aplikuara për çdo vend apo ekonomi të dhënë, të përcaktohen nga raporti kërkesë-ofertë i titujve të obligacioneve.

Në kushtet kur përqindja e këmbimit korrespondon me çmimin e monedhave dhe përqindja e interesit është çmimi i përdorimit të saj (ose çmimi i huadhënies), mund të thuhet se në këtë sistem të ri botëror të liberalizuar, çmimet e aktiveve financiare u bënë gjithnjë e më shumë të luhatshme e pa stabilizuara duke qenë nën ndikimin e “spekulimeve”. Në përgjigje të kësaj situate plot paqartësi dhe risk, institucionet financiare krijuan produkte të reja financiare të destinuara për mbulimin e riskut të lidhur me variacionin e vlerës së aktiveve, si dhe transformimin e borxheve në aktivë financiarë, proces i njohur me emrin “titullizim”. Ky inovacion financiar, i binjakëzuar me fenomenin e globalizimit të shpejtë të tregjeve financiare stimuloi akoma më shumë rritjen e fenomenit të spekulimit, dhe për pasojë, krijoi akoma më shumë paqartësi e rrezik destabiliteti.

Kjo hipertropi e sektorit financiar, ose e thënë ndryshe, financiarizim shumë i madh eksesiv i tij në raport me sektorë të tjerë të ekonomisë, jo vetëm që ndryshoi natyrën dhe strukturën e mjaft institucioneve financiare e bankare, por pati dhe vazhdon të ketë pasoja direkte edhe në ekonominë reale. Sfida kryesore qëndron në fenomenin e krijimit dhe shpërthimit të flluskave financiare, pasojë e spekulimeve me disa prej kategorive kryesore të aktiveve financiare. Shpërthimi i flluskave financiare rrezikon paralizimin e tregut të kreditit dhe në një fazë të dytë, paralizimin e ekonomisë reale. Kriza financiare globale e vitit 2008 e kishte zanafillën e saj pikërisht nga shpërthimi i flluskës të tregut të pasurive të patundshme, së një prej aktiveve financiare të rëndësishme si produktet financiare derivative të kredive hipotekore.

Financa – një superfuqi e re sfiduese dhe konkurruese.

Financiarizimi i ekonomisë po shfaqet çdo ditë e më tepër në pushtetin dhe forcën e pakufishme të aktorëve financiarë në ekonomi, te kapaciteti i tyre për të zotëruar apo disponuar kapitale të jashtëzakonshme me përdorimin e të cilave krijojnë fitime kolosale, megjithëse shpesh, këta “superaktorë” dhe strategjitë e tyre të sofistikuara nuk njihen sa duhet. Le të evidentojmë konkretisht disa prej tyre që aktualisht zotërojnë, menaxhojnë aktive financiare kolosale prej dhjetëra mijërash miliardë dollarësh amerikanë: hedge funds; private equity funds; sovereign funds; SPE-special-purpose entity, SPV-special-purpose vehicle, FVC- financial vehicle corporation, ABS- asset-backed security; ABCP-Asset-backed commercial paper; CDO- Collateralized Debt Obligation; MBS – mortgage-backed security; SICAR-Investment company in risk capital; open-ended fund; Closed-end fund; ETJ etj. Shifrat e përmasave gjigante financiare dhe forca e tyre në tregjet financiare e monetare janë evidente.

Këto superfuqi financiare të 2-3 dekadave të fundit kanë bërë që bankat tradicionale – me gjithë përfshirjen e tyre gjithnjë e më të madhe në këtë treg – të mos jenë më kanali i vetëm ekskluziv i financimit të ekonomisë. Përtej elementeve pozitive të padiskutueshme që paraqesin këta “aktorë të rinj financiarë” për funksionimin dhe eficiencën e tregjeve financiare, si reduktimi i risqeve bankare falë instrumenteve të transferimit të riskut që ato disponojnë; optimizimin e administrimit financiar të kapitaleve të ndryshme; lehtësimi dhe komplementariteti i kreditit bankar, krijimin e sipërmarrjeve të reja, sidomos ato të lidhura me kërkim-zhvillimin, teknologjitë e reja dhe start up, mobilizimit të shpejtë të kapitaleve dhe fondeve të lira jashtë sistemit bankar; mobilizimi i fondeve të rëndësishme për realizimin e investimeve afatgjata etj., aktiviteti i tyre është i lidhur me një sërë vështirësish e pikëpyetjesh.

Ndër vështirësitë më të rëndësishme përmendim: vështirësitë e kuptimit dhe interpretimit të strategjive të tyre të cilat kërkojnë kompetenca të reja cilësore; vështirësitë e informacioneve sa më transparente për funksionimin e tyre, aq më tepër që një pjesë e madhe janë të regjistruara në qendra offshore; zbatimi i të ashtuquajturave “shitje në të bardhë”, që nënkupton shitjen e aseteve apo aktiveve financiare që nuk i disponon; zbatimin sistematik të praktikave të levave financiare “leverage” të cilat e vështirësojnë kontrollin dhe modifikimin e likuiditeteve bankare; rreziqet e krizave sistemike në tregjet specifike të këtyre aktorëve të rinj financiarë etj.

Si ta menaxhojmë më mirë “financiarizimin e ekonomisë’?

Një nga shqetësimet dhe debatet më të mëdha aktuale ka të bëjë me përgjigjen e pyetjes se “cilat janë pasojat e financiarizimit të ekonomisë kundrejt ekonomisë jofinanciare”? Zgjerimi i vazhdueshëm i financiarizimit kërkon që sektori financiar të krijojë vazhdimisht para nëpërmjet shtimit të kredisë dhe transformimit të flukseve të parasë në aktive financiare, si p.sh., rasti i transformimit të borxheve të ndryshme në tituj financiarë të tregtueshëm. Në këtë sens, të konsumosh, të kursesh, të punosh, të studiosh, të përfitosh shërbime mjekësore, të drejtosh një sipërmarrje, të investosh etj., janë të gjitha realitete që kanë një tendencë të fortë financiarizimi.

“Ekonomia reale”– prodhimi, konsumi, paga, kursimet – dhe flukset e parave të lidhura direkt më të, po dominohen gjithnjë e më tepër nga financa dhe logjika e financiarizimit: sipërmarrjet po financohen më shumë nga tregjet financiare dhe jo nga bankat tregtare; firmat dhe kompanitë e kuotuara në bursë po orientohen drejt kërkesave për rritjen e vlerës së aksioneve; punonjësit janë të prirur më shumë drejt investimeve në tregjet financiare dhe bursat; kontributet për pensionet po orientohen drejt kursimeve të individualizuara apo kapitalizimit të pensioneve; konsumi dhe rritja ekonomike po mbështetet gjithnjë e më shumë te krediti etj. Financiarizimi i ekonomisë po ndikon pozitivisht për zgjerimin dhe rritjen ekonomike, por nga ana tjetër, po e bën atë më delikate dhe të ekspozuar nga risqe të shumta, të njohura dhe të panjohura.

Mbas “depresionit të madh” të shpërthyer në vitin 1929 dhe krizës ekonomike globale të viteve 1930, qeveritë e mjaft vendeve të botës të prekura nga kjo krizë i përqendruan politikat dhe përpjekjet e tyre për përballimin e pasojave dhe daljen nga kriza në “kontrollin dhe kufizimin e pushtetit të aktorëve të mëdhenj financiarë” duke zbatuar ligje e rregulla shtrënguese kundrejt aktivitetit të tyre. Ky rregullim me natyrë politike i “pushtetit financiar” u mbështet në teorinë dhe filozofinë keynesianiste të “asfiksimit të rentierëve dhe zbehjes së parazitizmit financiar”. Kriza globale financiare e viteve 2008-2014 e shkaktuar nga shpërthimi i flluskës financiare të subprimes dhe derivativëve të shumtë financiarë, në vend të filozofisë së “darwinizmit financiar” apo “asfiksimit të rentierëve financiarë”, u trajtua në logjikën e konceptit “to big to fail”. Qeveritë dhe Bankat Qendrore, përveç forcimit të rregullave të mbikëqyrjes dhe kontrollit mbi këta “aktorë gjigandë financiarë”, ndërhynë në mënyrë masive në mbështetje të tregjeve financiare dhe monetare për të mos lejuar bllokimin apo tronditjet shkatërruese të tyre. Pasoja më direkte e një politike të tillë mbështetëse ishte shfaqja me përmasa të mëdha e “krizës së borxheve publike”, fenomen i panjohur më parë në këto përmasa.

Debatet dhe sugjerimet për politikat dhe masat më eficiente për transparencën dhe kontrollin më të mirë të “financiarizimit të ekonomisë” janë më shumë se kurrë në rend të ditës. Gjithnjë brenda dilemës: si mund të njihet, kontrollohet dhe disiplinohet më mirë fenomeni i financiarizimit për të eliminuar daljen nga kontrolli publik dhe risqet sistemike, ndërkohë që zhvillimi i vazhdueshëm i tij është një nga faktorët bazë të zhvillimit ekonomik e social të ekonomisë botërore.

Revista BANKIERI

Enti Rregullator i Sektorit të Furnizimit me Ujë miratoi tarifat e reja për Bashkinë Tiranë, sipas të cilave çmimi i ujit për konsumatorët është rritur me 44 %.

Sipas tabelave të vendimit, familjarët që jetojnë në Tiranë do të paguajnë 65 lekë/m3; institucionet publike do paguajnë 140 lekë/m3, ndërsa ato privatë 155 lekë/m3.

Vendimi u publikua në faqen e ERU.

Tashmë është zyrtare. Duke filluar nga data 1 prill i vitit të ardhshëm, bizneset që kanë qarkullim vjetor më të madh se 2 milionë lekë do të paguajnë Tatim mbi Vlerën e Shtuar (TVSH).

Vendimi u mor nga Këshilli i Ministrave në fund të javës së kaluar dhe parashikon, që “Në zbatim të nenit 117, të ligjit, kufiri minimal i regjistrimit për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar është qarkullimi prej 2 000 000 (dy milionë) lekësh në një vit kalendarik”.

Të vetmet kategori që nuk do të përfshihen në pagimin e TVSH-së, sipas vendimit të qeverisë janë subjektet që kryejnë veprimtari ekonomike në fushën e hotelerisë. Edhe për prodhuesit bujqësorë që i nënshtrohen regjimit të veçantë, skema e kompensimit të prodhuesve bujqësorë, është qarkullimi prej 5 000 000 (pesë milionë) lekësh në një vit kalendarik.

Vendimi nuk parashikon përjashtime për profesionet e lira dhe subjektet që ofrojnë shërbime (p.sh. parukeri etj.).

Nga ky vendim pritet të hyjnë menjëherë në skemë rreth 22 mijë biznese që sot deklarojnë qarkullim vjetor më të madh se 2 milionë lekë dhe presioni do të jetë i lartë edhe për 25 mijë biznese të tjera që deklarojnë nën 2 milionë lekë, por vlerësohet që e kalojnë këtë kufi. Pra në total rreth 47 mijë biznese do të duhet të paguajnë TVSH nga gjysma e parë e vitit të ardhshëm. Nga 73 mijë biznese që sot nuk paguajnë TVSH, vetëm rreth 26 mijë prej tyre pritet që të vijojnë të mbeten jashtë TVSH-së.

Por, çfarë do të ndodhë me avokatët, pasi së fundmi Gjykata Kushtetuese kishte miratuar pjesërisht kërkesën e tyre, sipas së cilës avokatët kanë detyrimin për llogaritjen dhe pagesën e TVSH i nënshtrohen vetëm ata avokatë apo zyra avokatie, niveli i xhiros vjetore të të cilëve e kalon shumën e 5 milionë lekë të reja në vit. (më herët Këshilli i Ministrave, caktonte se avokatët detyrohen të llogarisin, të deklarojnë dhe të paguajnë TVSH në vleftën 20% të çmimit të shërbimit të kryer, pavarësisht xhiros vjetore të realizuar).

Avokat Jordan Daci shpjegon se më 1 prill mbetet në fuqi, vendimi i Gjykatës së Lartë, pra zero TVSH nën kufirin prej 5 milionë lekësh. Ndërsa nga muaji prill, avokatët që kanë xhiro mbi 2 milionë lekë do të duhet të paguajnë TVSH.

Sa biznese hyjnë në skemë?!

Sipas Fatmir Kazazit, Konsulent Fiskal, aktualisht në Shqipëri ka rreth 110.000 tatimpagues aktivë (që janë të regjistruar dhe ushtrojnë aktivitet), nga të cilët rreth 37.000 janë tatimpagues të regjistruar në TVSH dhe rreth 73.000 biznese të vogla.

Nga të dhënat formale, rreth 70-80% e rreth 73.000 bizneseve të vogla kanë një xhiro të deklaruar për më pak se 2 milionë lekë në vit, që me një llogaritje të përafërt me rreth 300 ditë pune në vit, përkthehet në një xhiro ditore prej 6-7 mijë lekë.

Sipas këtyre të dhënave, të paktën 22 mijë biznese do të hyjnë në skemën e TVSH-së, por presioni do të jetë i lartë edhe për subjektet që deklarojnë më pak se 2 milionë lekë në vit. Sipas z. Kazazi, në terma shumë të përafërt, mendohet që rreth 50% e bizneseve të vogla realisht nuk janë të tilla, pasi faktikisht e tejkalojnë kufirin e xhiros, por pa e raportuar. (Lexo: http://www.monitor.al/nuk-ka-zgjidhje-apo-praktike-perfekte-per-taksimin-e-biznesit-te-vogel-2/)

FMN dhe ekspertët kundër

Fondi Monetar Ndërkombëtare ishte shprehur fuqimisht kundër uljes së kufirit të TVSH-së për bizneset e vogla. “Pas vlerësimeve të shumta nga ekspertët tanë të taksave, ne e kemi këshilluar qeverinë fuqimisht kundër uljes së kufirit të TVSH-së nga niveli aktual. Ndërmarrjet e vogla përbëjnë gjysmën e të gjithë bizneseve, por sjellin vetëm 2% të transaksioneve të taksueshme.

Zgjerimi i sistemit të TVSH-së do të jetë një barrë shumë e rëndë për burimet e departamentit të taksave. Informaliteti dhe evazioni i taksave mund të rritet dhe eficenca e administratës së taksave ka të ngjarë të bjerë. Sipërmarrjet e vogla do të mund të përballen gjithashtu me një barrë të shtuar të kërkesave për raportime.

Ne e kemi këshilluar gjithashtu qeverinë që të thjeshtojë sistemin e taksave, përfshirë heqjen e përjashtimeve dhe unifikimin e kufirit (p.sh., ai i zbatuar për TVSH-në, tatimin e korporatave dhe tatimin mbi të ardhurat personale)”, – ka pohuar Përfaqësuesi i Përhershëm i FMN-së, në Shqipëri, Jens Reinke.

Arben Malaj, ish-ministër i Financave, ka pohuar se ndonëse kjo praktikë po bëhet, sipas argumenteve të qeverisë për të luftuar informalitetin, praktika ka treguar që kur i fut të gjitha bizneset njëherësh në një skemë, kjo të çon në rritjen e informalitetit.

Ndërsa Dhoma Amerikane ka shprehur shqetësimin që kufiri I TVSH-së iu la në dorë të vendoset Këshillit të Ministrave çka është një shkelje e Kushtetutës. {Nga leximi i projektligjeve të propozuara si pjesë e Paketës Fiskale 2018, anëtarët e Dhomës janë të mendimit që këto projektligje përcaktojnë vetëm disa parashikime të përgjithshme dhe lënë një hapësirë të madhe për plotësim nga ana e Këshillit të Ministrave. Sipas nenit 155 të Kushtetutës së Shqipërisë “Taksat, tatimet dhe detyrimet financiare kombëtare e vendore, lehtësimi ose përjashtimi prej tyre i kategorive të caktuara të paguesve, si dhe mënyra e mbledhjes së tyre, caktohen me ligj”}, ka pohuar Dhoma në komentet për paketën fiskale.

Kryetari i Shoqatës së Biznesit të Vogël, Albert Nasta, ka pohuar se vendosja e TVSh-së për biznesin e vogël nuk është e pranueshme nga ana e tyre dhe se po lobojnë fuqishëm si shoqatë që të mos aplikohet shtrirja e pragut të TVSH-së, si dhe do ta çojnë rastin në Kushtetuese me mbështetjen e deputetëve./Monitor

Rruga e re Tiranë-Bulqizë devijon tërësisht gjurmën aktuale të këtij segmenti rrugor, dhe shkurton distancën nga 125 km në vetëm 50 km, e cila do të jetë e përshkueshme në afërsisht vetëm 40 minuta.

Ndërtimi infrastrukturës së re bashkëkohore, i vjen në ndihmë komunitetit dhe zhvillimit të aktivitetit ekonomik, kryesisht atij minerar, pasi është një nga zonat më të pasura me mineralin e kromit, por dhe atij rural, me drejtim kryesor blegtorinë dhe pemëtarinë.

Bulqiza është pjesë e Bashkisë Mat, ajo shtrihet në një sipërfaqe prej 678.51 km2 me një densitet prej 59.28 banorë/km2.

Bulqiza ka në përbërje 8 Njësi Administrative, të cilat janë: Bulqizë, Martanesh, Fushë-Bulqizë, Zerqan, Shupenzë, Gjoricë, Ostren dhe Trebisht dhe 63 fshatra. Të gjitha njësitë administrative janë aktualisht pjesë e rrethit të Bulqizës dhe qarkut të Dibrës.

Gjurma e rrugës së re, e konceptuar e gjitha si një autostradë, nis në lindje të Tiranë e më pas vijon në drejtim të Shkallës së Tujanit – Qaf Murrizë – Guri i Bardhë – Ura e Vashës – Plan i Bardhë – Bulqizë – Dibër.

Sot, për të udhëtuar 125 km nga Tirana në Bulqizë, në lindje të Shqipërisë, duhet rreth 5 orë, shkruan “ata”. Rruga aktuale të ngjit fillimisht në Milot, e më pas devijon drejt Burrelit dhe Klosit, e vetëm aty merr drejtimin Bulqizë- Zerqan- Shupenzë- Bllatë.

Ndërkohë, për të dalë në kufirin me Maqedoninë do të nevojitet vetëm një orë, pasi aksi i ri shkurton distancën nga kryeqyteti në pikën kufitare me 75 km.

Segmenti Tiranë-Bulqizë, është pjesë e projektit të ndërtimit të Rrugës së Arbrit që lidh Tiranën me Dibrën.

Eksperti i ekonomisë Adrian Civici ka komentuar buxhetin e vitit 2018. Në rubrikën “Opinion” në “News24”, ai thotë se praktikisht është e pamundur që buxheti i një shteti të shërbejë si “lavatriçe për pastrim parash”.

Nga ana tjetër ai thotë se nisur nga paketa fiskale, rezulton se taksat kanë ardhur në rritje.

“Duhet të jemi më të kujdesshëm sa i takon rritjes së taksave. Kjo është një temë që diskutohet edhe në vende të tjera.

Duke njohur shtresëzimin që ka shoqëria shqiptare, nivelin e të ardhurave dhe konsumin që ka, duhet të jemi më të kujdesshëm. Shqiptare nuk ka shpatulla të tilla sa të mbaje një rritje tjetër taksash”,- u shpreh Civici./BW/

Ekonomia e vendit vijon të rritet poshtë potencialeve të saj dhe me shumë gjasë ky fenomen do të vijojë edhe në periudhën në vijim.

Banka e Shqipërisë referoi në raportin e fundit për zhvillimet ekonomike të tremujorit të tretë se, plakja e popullsisë, fenomeni i emigracionit dhe rritja e dobët e produktivitetit, do të vazhdojnë të jenë faktorë frenues në përshpejtimin e normave të rritjes potenciale.

Banka thotë se me gjithë tendencën përmirësuese, në terma afatmesëm, norma e rritjes potenciale do të vijojë të mbetet nën nivelin e para vitit 2009.

Në fillim të vitit 2017, popullsia ishte 8 mijë persona më pak se parashikimet e INSTAT-it për këtë vit, sipas të dhënave zyrtare. Rënia në raport me pritshmëritë ka qenë më fatale për grupmoshën 0-15 vjeç, ku tkurrja ka qenë me 10 mijë të rinj më pak sesa pritej. Në të kundërt, të moshuarit po rriten me shpejtësi. Shqiptarët mbi 60 vjeç këtë vit janë 93 mijë më shumë në numër se në vitin 2011 kur u bë Censusi i fundit. Kjo grupmoshë tani zë 18.8% të krejt totalit të popullsisë nga 15.4% që ishte në vitin 2011.

Pas një dekade, kur 50-vjeçarët e sotshëm do të dalin në pension, forca e punës do të pësojë tkurrje të madhe duke bërë, që ekonomia e vendit të mos ketë përparësi në këtë drejtim. Këto zhvillime do të diktojnë shumë shpejt tendencat e konsumit dhe shpenzimeve publike.

Shitjet me pakicë do të duhet të orientohen për shërbimet e moshave të vjetra, që nga ushqimet, veshjet dhe akomodimi, teksa shpenzimet e qeverisë nevojitet të zhvendosen nga shkollat tek qendrat e kujdesit social për të moshuarit.

Banka e Shqipërisë referon se, rritja potenciale rezultoi e reduktuar nga 6% në periudhën 2002-2009, në rreth 3% pas kësaj periudhe.

Gjithashtu, vlerësimet treguan se ekonomia u rrit nën potencial pas vitit 2008 dhe se hendeku negativ i prodhimit u thellua me kalimin e viteve, duke arritur diferencën maksimale në mesin e vitit 2015.

Thellimi i hendekut të prodhimit u shoqërua nga një rritje e normës së papunësisë mbi atë natyrore, nga një ngadalësim i investimeve dhe nga kontribute mjaft të ulëta të produktivitetit në rritjen ekonomike.

Vlerësimet kanë treguar se reduktimi i ritmit të rritjes ekonomike ishte kryesisht një fenomen strukturor. Si i tillë, ai u shkaktua nga ngadalësimi i ritmit potencial të rritjes ekonomike, si pasojë e kushteve financiare të pafavorshme dhe e nevojës për ndryshime të thella strukturore në ekonomi.

Ndërkohë që reduktimi reflektonte vetëm pjesërisht një fenomen ciklik, të shkaktuar nga kërkesa agregate e pamjaftueshme për të nxitur shfrytëzimin e plotë të kapaciteteve prodhuese të vendit, teksa fenomeni i plakjes së popullsisë dhe emigracioni shihet të kenë një rol madhor në shfrytëzimin e potencialeve ekonomike të vendit./monitor/

Duke u bazuar në raportin e vitit 2018 të German Watch “Global Climate Risk Indeks”, Haiti, Zimbabve dhe Fixhi janë në krye të listës së shteteve më të prekura nga ngjarjet klimatike ekstreme në vitin 2016.

Ndërsa në harkun kohor të viteve 1996-2016, Hondurasi, Haiti dhe Mianmari ishin shtetet më të prekura. Në total, më shumë se 524 mijë njerëz humbën jetën nga ngjarje natyrore fatkeqësish, ndërsa humbja e shprehur në kosto arriti 3.16 mld dollarë. Nëntë, nga 10 shtetet më të prekura nga katastrofat natyrore, ishin shtete me të ardhura të ulëta ose më të ulëta se mesatarja.

Në raport, Shqipëria ndërmjet viteve 1996-2016 ka humbur 32 banorë, mesatarja në vit 1.60, ndërsa humbjet përllogariten mesatarisht 19,728 dollarë. Numri i të humburve në fatkeqësi ka qenë më rënie nga një vit më parë, ndërsa humbjet financiare janë më të mëdha.

Raporti i mëparshëm tregon se ndërmjet viteve 1995-2014, mesatarja e humbjeve e shprehur në kosto është 17.025 dollarë.

Krahasuar me rajonin, Shqipëria e renditur në vendin e 139, ndodhet në një pozicion më të favorshëm, Mali i Zi, Serbia dhe Kosova ndodhen në vendin e 89, pra kanë qenë më të prekura nga ngjarjet klimatike ekstreme, humbjet financiare për këtë kauzë të së cilave arrin në 415 mijë dollarë.

Rreziku global i klimës, hulumtim i përvitshëm nga Global Watch, është një analizë e bazuar
që vendos në dispozicion të dhëna të besueshme për ndikimet e motit ekstremdhe të dhënasocio-ekonomike të lidhura me to.

Indeksi i rrezikut të klimës Germanwatch 2018 është publikimi i 13-të i këtij institucioni. Qëllimi i tij është të tekstualizojë diskutimet e vazhdueshme të politikave klimatike, sidomos ndërkombëtare, negociatat për klimën -me ndikime në botën reale gjatëvitin e kaluar dhe 20 vitet e fundit./Monitor.

Në kolanën Acta libertas, botimet UET Press nxjerrin librin “Hayek-u për Hayek-un”, dialogun autobiografik të përgatitur nga Stephen Kresge dhe Leif Wenar, sjellë në shqip nga Selami Xhepa

Nga Prof. asoc. dr. Selami Xhepa

“Kur një ditë do të shkruhet historia e analizës ekonomike të viteve 1930, shkruante John Hicks (1967), një nga karakteret udhëheqëse të asaj drame (dhe ishte vërtet një dramë), do të jetë Profesor Hayek. Zor të mbahet mend ndryshe, veçse si koha kur teoritë e reja të Hayekut ishin rivalet kryesore të teorive të reja të Keynesit”. Megjithatë, siç e pohon vetë Hayek në këtë libër autobiografik të mrekullueshëm, një nga keqardhjet e tij të mëdha ishte se nuk i bëri kundërvënie sa duhet teorisë së Keynesit mbi punësimin e plotë, edhe pse ajo kritikë do ta izolonte përkohësisht ndër komunitetin e akademikëve. Sot kjo keqardhje merr një kuptim të fortë, duke parë gjendjen në të cilën ndodhet shoqëria botërore e rrezikuar më shumë se kurrë prej borxheve publike, një tezë kejnsianiste që dalëngadalë, për më shumë se pesë dekada, do të bënte që në duart e shtetit të grumbullohej jo vetëm më shumë pushtet politik mbi fatet e individit, por dhe më shumë rreziqe për kriza potenciale.

Si i biri i një biologu dhe natyralisti, Hayek nuk mund të mos trashëgonte një sens prej vëzhguesi të mprehtë, veçse jo për fenomenet e natyrës, por për një qenie edhe më të ndërlikuar, siç është njeriu dhe shoqëria njerëzore. Punimet shkencore të tij do të nisin në shkencat e psikologjisë kognitive me të cilat do të ushqente teoritë e mëvonshme që do të shkruante në fushën e ekonomisë dhe të politikës.

Problemi themelor i ekonomiksit nuk ishte siç formulohet në tekstet mësimore, si një proces i alokimit të burimeve të kufizuara midis qëllimeve konkurruese. “…por problemi se si të sigurojmë përdorimin më të mirë të burimeve të njohura nga gjithë anëtarët e shoqërisë, për qëllime, rëndësinë relative të të cilit e dinë vetëm individët. Ose, thënë më shkurt, është problemi i përdorimit të dijes të cilën nuk e zotëron askush në tërësinë e vet”. Ishte mbi këto vëzhgime që Hayek më vonë do të ishte kundër teorive socialiste të planifikimit, duke i quajtur ato “iluzione të bukura” ose “mendjemadhësi fatale” (fatal conceit). Planifikimi qendror nuk ka akses ndaj dijes së nënkuptuar që bart qenia njerëzore si e tillë, dhe mungesa e një aksesi të tillë komprometon arritjen e rezultateve eficiente. Këto teza të përpunuara te dy nga botimet më të rëndësishme të tij, “Ekonomiksi dhe Dija” (1937) dhe “Përdorimi i Dijes në Shoqëri” (1945) do t’i jepnin edhe Çmimin Nobel në vitin 1974.

Punimet e tij në teorinë e cikleve të biznesit, prodhimin dhe çmimet, kapitalin dhe teorinë monetare, dijen dhe informacionin në ekonomi, janë pioniere dhe kontribute themelore në ngrehinën e teorive moderne të ekonomisë. Hayek nuk besonte se ekonomiksi mund të studiohej në izolim nga shkencat e tjera të dijes. Vetë ishte i tillë dhe prandaj është e vështirë që vepra e tij të gjendet si pjesë e kurrikulumeve universitare. Hayek nuk ishte një ekonomist në kuptimin që i japim ne sot këtij termi; ai ishte një teoricien pedant i shkencës. Kontributet e tij në teorinë e ekonomisë, epistemologji, etikë, ligj, filozofi, politikë dhe psikologji i japin Hayekut statusin e një ekonomisti lider të shekullit të njëzetë.

*President i Institutit Europian Pashko

LUFTA DHE RRUGA DREJT SKLLAVËRISË

Gjatë viteve ’40, vështirë se gjeje një njeri të arsyeshëm anekënd botës që të mos vriste mendjen se ku ishte gabuar. Si ishte e mundur që premtimet e rilindjes së shekullit të tetëmbëdhjetë dhe progresi etik e material i shekullit të nëntëmbëdhjetë, kishin çuar drejt asaj dhune barbare në shekullin e njëzetë? Këtë temë, Hayek-u e trajtoi nga tri perspektiva: nga perspektiva e teorisë ekonomike, ajo e teorive psikologjike dhe biologjike dhe e vështrimit historik të ideve politike e filozofike.

Duke filluar me esetë, që më vonë do të botoheshin në koleksionin “Kundërrevolucioni në Shkencë dhe Individualizmi dhe Sistemi Ekonomik” (“The Counterrevolution of Science and Individualism and Economic Order”), Hayek-u u përpoq të demonstronte se si karakteri i fakteve, subjekti bazë i shkencave sociale, ishte keqndërtuar dhe keqpërdorur gjatë përpjekjeve për të përdorur metodat e bazuara në shkencat e fizikës. Postulati bazë ishte se, mundësia e izolimit të rasteve të mjaftueshme të një fenomeni, në mënyrë që të mund të formuloheshin ligje përgjithësuese të shkaqeve të fenomenit, ekzistonte. Hayek-u nuk e sulmoi haptas këtë falsitet të induksionit, por e bazoi kritikën e tij te karakteri subjektiv (pra, i papërcaktuar) i të ashtuquajturave fakte të jetës sociale. Mund të argumentohej se kjo natyrë subjektive e objektit në shqyrtim nënkuptonte se ato fakte, sjellja e të cilave u bindej ligjeve të përgjithshme, i qëndronin idesë se pasojat e një sjelljeje të tillë ishin të paparashikueshme. Këto ide nuk mund të reduktoheshin në “fakte” në sensin fizik. Kërkimi për ligjet e përgjithshme të sjelljes njerëzore – i kryer nëpërmjet keqndërtimit të marrëdhënieve logjike që bien brenda ligjeve të fizikës dhe çfarëdo pasoje të një ligji të tillë dhe të zbatuara më tej në studimin e historisë – motivohej nga ambicia për të kontrolluar institucionet shoqërore. Keqzbatimin e metodave të shkencës së fizikës në shkencat sociale, Hayek-u e etiketoi si “shientizëm”, ndërsa përdorimin e saj si justifikim për të kontrolluar institucionet e shoqërisë, si “konstruktivizëm”. Ky keqzbatim ishte një abuzim i arsyes, që ai e gjurmonte në veprat e Decartesit dhe veçanërisht, të Auguste Comte-së.

Iluzioni se njeriu mund ta kontrollonte ambientin e tij ishte përforcuar nga dy zbulime të mëdha: motori me avull dhe fibra artificiale. Në rastin e parë, parimet e punës – sjellja e gazrave në një volum të dhënë – e zgjeruan konceptin mekanik të ekuilibrit, që do të dominonte teorinë ekonomike. Ndërsa zbulimi i procesit të prodhimit të fibrave artificiale, çoi në besimin se vetë struktura e materies fizike mund të ndryshohej dhe të merrte formën që i përshtatej nevojave të njeriut. Eureka! Alkimia ishte bërë kimi. Siç vërente Henry Adams-i, fuqia e turbinës kishte zënë vendin e Virgjëreshës Mari në orientimin e vizionit të njeriut: do të ndërtoheshin qiellgërvishtëse dhe jo katedrale. Ndarja abstrakte, kufiri midis produkteve të natyrës dhe produkteve të projektuara – dikotomia aristoteliane – po shkrihej. Mundësia për të projektuar “institucione” më racionale për shoqërinë njerëzore po përdorej si një shtysë, si një levë për të dobësuar legjitimitetin e institucioneve ekzistuese. Argumentet e Hayek-ut kundër mundësisë së projektimit racional të organizatave ekonomike dhe sociale bazoheshin në demonstrimin që ai i bëri tezës se dija mbi ngjarjet individuale, që do të kërkonte një projektim i tillë, ishte e pamundur të fitohej për shkak të kompleksitetit të ngjarjeve; madje edhe sikur të fitohej, pasojat e paparashikuara të veprimeve sociale, do ta mundnin projektin që i krijoi ato.

Dy esetë e para të studimeve të tij mbi abuzimin e arsyes, Hayek-u i shkroi në një “gjendje përqendrimi intensiv, me të cilën ai reagonte ndaj ndërprerjeve të vazhdueshme të shkaktuara nga bombat që hidheshin përreth”. Siguria që gëzonte në Kembrixh nuk e ndihmoi aspak të lehtësohej nga dëshpërimi që ndiente për atë që po ndodhte në botë. Të frikshme, ndoshta edhe më alarmuese se vetë bombat, ishin ndryshimet që po kalonin nëpër mendjet e ekonomistëve dhe të filozofëve në pjesën ende të lirë të botës. Më tepër se një histori e zhanrit fantashkencë, ishte një përjetim, diçka e ngjashme me pushtimin prej mishngrënësve. Nga jashtë, njerëzit dukeshin po ata që kishin qenë. Nga brenda, ishin pushtuar nga shpirtrat e huaj. Për ironi të fatit, Hayek-u po trajtohej si një alien, teksa, gjithnjë e më i vetmuar, ruante një devocion ndaj së njëjtës liri, për të cilën luftohej kundër fuqive të Boshtit. Shpirti alien që kishte pushtuar mendjet e intelektualëve, si në Britani dhe në SHBA, ishte besimi se socializmi ishte i pashmangshëm. Ata që përhapnin ide të tilla te kolegët e tyre nuk e kuptuan, ose ndoshta e keqinterpretuan enkas, burimin e agresionit totalitarist të Gjermanisë dhe Rusisë, duke argumentuar se njëri ishte reagim ndaj tjetrit; se nacionalsocializmi gjerman, në fakt, nuk ishte socializëm, por një lloj reagimi hiperkapitalist ndaj komunizmit. Hayek-u shkroi rreth interpretimit të ngjarjeve në hyrjen e veprës “Rruga drejt Skllavërisë”: “Kështu, duke kaluar nga njëri vend në tjetrin, mund të ndodhë të dallosh dy herë faza të ngjashme të zhvillimit intelektual. Aftësia e perceptimit është mprehtësuar shumë. Kur njerëzit dëgjojnë për herë të dytë opinionet e shprehura apo mjetet e përdorura edhe këtu e njëzet a njëzet e pesë vjet më parë, kësaj radhe, i interpretojnë si simptoma të një prirjeje definitive. Në mos nevojën, ato sugjerojnë, së paku, mundësinë se ngjarjet do të marrin të njëjtën rrjedhë”.

Hayek-u u përpoq të nënvizonte se në “Rrugën drejt skllavërisë” ai nuk po sillte argumente historike; nuk po pretendonte për një pashmangshmëri logjike. Ai argumentonte se, nëse prirjet totalitariste brenda procesit të planifikimit qendror ekonomik e shoqëror nuk mbaheshin nën kontroll, atëherë Britania do të kishte fatin e Rusisë dhe të Gjermanisë. Që ta themi copë, siç shprehen sot: Ai po bënte një apel për të hapur sytë.

Për intelektualët në favor të ideve socialiste, paralajmërimi i Hayek-ut tingëllonte si një zhurmë e pakëndshme. Njëri prej tyre, Rudolf Carnap-i, një ndër filozofët kryesorë të pozitivizmit logjist, atëkohë banor i një vendi të sigurt si SHBA-ja, e sulmoi ashpër publikisht Karl Popper-in, që e kishte vlerësuar “Rrugën drejt skllavërisë”, “të cilën, me siguri, – shkruante Carnap-i për Popper-in – nuk e kishte lexuar fare”. Keynes-i i përcolli Hayek-ut vlerësimet e tij për librin, duke pretenduar se ishte plotësisht dakord me të, por i justifikoi veprimet e tij nga hubris-i që, të gjithë intelektualët që fitonin famë në botë, herët a vonë, do të binin pre e saj:

“Prandaj, sipas meje, ne kemi nevojë, jo për një ndryshim në programet tona ekonomike, gjë që në praktikë thjesht do t’i rrëzonte rezultatet e filozofisë suaj; por ndoshta për të kundërtën, domethënë, për zgjerimin e tyre. Rreziku më i madh që ju kanoset [dhe këtu, Kasandra Keynes-i i kishte rënë sërish në të] është dështimi i mundshëm i zbatimit praktik të filozofisë suaj në SHBA në një formë vërtet ekstreme. Jo, ajo që na duhet është ngritja e mendimit moral të drejtë – një rikthim te vlerat e vërteta morale në filozofinë tonë sociale. Sikur të arrinit ta kthenit kryqëzatën në këtë drejtim, ju nuk do të dukeshit apo ndiheshit si një Don Kishot. Unë ju akuzoj se ka të ngjarë t’i ngatërroni pak çështjet materiale me ato morale. Akte të rrezikshme mund të kryhen fare mirë në një komunitet që mendon dhe ndien drejt; nëse ato do të kryheshin nga ata që mendojnë dhe ndiejnë gabim, ne do të shkonim në ferr”.

Me kalimin e kohës, fakti që Britania dhe SHBA-ja nuk ranë pre e totalitarizmit përmendej shpesh për të diskredituar paralajmërimet e Hayek-ut. Kritikët e tij nuk e kuptonin se si eksperiencat e luftës i kishin përshtatur njerëzit me humbjen e lirisë; ata argumentonin se për sa kohë që planifikimi ndodhte jashtë kampeve të punës së detyruar (burgjeve), nuk kishte ndonjë rrezik. Qëndrimi armiqësor dhe turbullimi i planifikuesve janë demonstruar në diskutimin radiofonik që jepet si pjesë e këtij volumi, i ribotuar si një rishfaqje e zemërimit dhe moskuptimit që i vishej Hayek-ut. Siç e sfidoi njëri prej pjesëmarrësve të atij debati: “Deri më tani, mua nuk më duket se planifikimi po na shpie drejt skllavërisë, por përkundrazi drejt lirisë, drejt emancipimit, drejt niveleve më të larta të personalitetit njerëzor”. Të verbuar nga “depërtimet e posaçme” në nivelet më të larta të personalitetit njerëzor, ata që projektojnë këtë botë, e kanë të vështirë t’i dallojnë rreziqet që mund të sjellin: Ata nuk mund ta kuptojnë se planet e tyre, edhe nëse do të realizohen, do të sjellin pasoja të paqëllimshme, të paparashikuara – të cilat u hapin rrugën oportunistëve të paskrupullt, ndërsa ne të tjerët, që e kemi lënë iniciativën tonë në dorë të planifikuesve, mbetemi pa asnjë ndihmë. Ndoshta ky është një paradoks i lindur i natyrës njerëzore: sado mirëkuptues, sado socialë të jenë planifikuesit, një oportunist individualist mund të jetë i aftë të na bëjë të gjendemi përballë së papriturës, për t’u përshtatur me forcat, që gjithnjë do të jenë jashtë kontrollit tonë. Hayek-u e kuptoi qartë se, ndërsa mund të planifikonim me siguri gjëra të vogla (në afat të shkurtër), e kishim të pamundur të planifikonim në shkallë të gjerë (dhe në afat të gjatë). Keynes-i e kritikoi Hayek-un për paaftësinë e tij për të vënë një vijë ndarëse midis këtyre dy mundësive. Por Keynes-i nuk e nuhaste se, pikërisht paparashikueshmëria e vendndodhjes së kësaj vije ndarëse, paralajmëronte dështimin edhe të planeve të mirëhartuara. (Ai i shkroi Hayek-ut: “Linja e argumentit tuaj varet nga supozimi krejt i gabuar se planifikimi nuk është më eficient. Nga një pikëpamje e pastër ekonomike, ka shumë gjasa të jetë i tillë”). Kompleksiteti i detyrës së parashikimit në afat të gjatë, kërkon sisteme të reagimit spontan, të cilat mund t’i ofrojë vetëm tregu i lirë. Gjatë jetës së tij, Hayek-u do të ndeshte gjithnjë në vështirësitë e detyrës. Siç do të shkruante: “Shpeshherë, kam qenë i ndërgjegjshëm për faktin – besoj se më shumë sesa pjesa më e madhe e njerëzve – se mendimi im orientohej krejtësisht nga e ardhmja. Më dukej se e kisha humbur shumë herët aftësinë për të shijuar të tashmen dhe ajo që e bënte interesante jetën për mua ishin planet rreth të ardhmes – kënaqësia, më së shumti, konsistonte në kryerjen e gjërave që kisha planifikuar të bëja dhe më lëndohej sedra kur nuk arrija t’i realizoja planet e mia”. Ndoshta, për të perifrazuar Keynes-in: “Në të ardhmen, të gjithë do të kemi vdekur”.

Hayek-u për Hayek-un

“Hayek-u për Hayek-un” u frymëzua nga vetë zëri i Hayek-ut. Jo edhe aq nga timbri i tij, se sa nga mënyra karakteristike e të shprehurit të autorit, që zbulon një mendim të peshuar, pikëpamjen e tij unike mbi gjërat. A nuk do të ishte një përfitim i madh të kishe zërin e Hayek-ut si një busull drejtuese për të kuptuar zhvillimin e ideve të tij dhe për të risjellë në vëmendje ngjarjet dhe eksperiencat e shekullit të kaluar që zgjuan dhe ngjizën këto ide? Shkrimi i këtij udhërrëfyesi bazohet në dy burime primare. Fillimisht, në shënimet autobiografike të Hayek-ut, të cilat ai i hodhi gjatë një periudhe disavjeçare, duke nisur nga viti 1945. Në hyrje, Hayek-u vëren: “Teksa zgjedhja ime në Akademinë Britanike e bën të pashmangshme që në të ardhmen dikush do të orvatet të hartojë një biografi timen dhe, meqë shumë pak do të dihet atëherë rreth jetës sime përpara ardhjes në Londër, do të përpiqem që, here pas here, ashtu siç do ta ndiej, të hedh këtu disa nga tiparet themelore të formimit dhe të zhvillimeve të mia. Nuk po shkruaj me synimin për t’i botuar, por thjesht për t’i dhënë material cilitdo që do të ndërmarrë detyrën e pakëndshme të zbulimit të fakteve interesante rreth një jete, kryesisht të qetë e të patrazuar, të një të huaji. Por ndoshta, pjesë të këtyre shënimeve, do të jenë me interes për fëmijët dhe nipërit e mbesat e mi, nëse ata do të kenë ndonjëherë ndonjë ndjesi mahnitjeje, të ngjashme me timen, për fatin e paraardhësve të mi”. Më vonë, Hayek-u pranoi që shënimet e tij të botoheshin. Ia kishte kaluar materialin W.W. Bartley-t III, i cili kishte marrë përsipër të hartonte biografinë e tij. Bartley-i po dilte në përfundimin se shënimet duheshin botuar ashtu siç ishin. Kur dha pëlqimin, Hayek-u me ngurrim sugjeroi që ato të përfshiheshin brenda një vepre biografike më të gjerë, ndoshta të shtuara me një shkrim të ndryshëm. Ne ndoqëm pikërisht këshillën e tij.

Duke lexuar nëpër sa e sa intervista të Hayekut, vumë re se ai kishte dhënë gjithashtu një profil të biografisë së tij intelektuale. Sigurisht, ky ishte interesi i tij i qartë, siç shfaqet në bisedat e shumta të tij me Bartley-n. Këto dhe intervista të tjera, veçanërisht ato të zhvilluara nën kujdesin e Programit të Historisë Gojore në Universitetin e Kalifornisë në Los Anxhelos, janë burimi i dytë prej nga është bazuar “Hayek-u për Hayek-un”. Fragment nga parathënie e botuesve